SHUBH DEEPAVALI

Here's wishing all my family, friends and fellow bloggers - A VERY HAPPY DIWALI

October 25 - Vagh Baras
October 26 - Dhanteras
October 27 - Kali Chaudas
October 28 - Diwali
October 29 - New Year - Saal Mubarak - Bali pooja, Annkoot
October 30 - Bhai Beej
November 3 - Labh Pancham
November 9 - Devuthi Ekadashi
November 12 - Vrat ni Poonam
November 13 - Dev - Diwali, Tulsi Vivaah
November 14 - Children's Day

Magshar begins November 28, 2008. If you are fasting for the Magshar Mahalaxmi Vrat, the Thursdays are as follows:
December 4
December 11
December 18
December 25
Magshar ends on December 27, 2008.
Posh begins on December 28 and ends on January 26, 2009

Benefits/Remedies - Turmeric (Haldar)

Why yellow is the colour of health - By: Aaishwari Chouhan
No Indian dish is ever complete without the use of turmeric (haldi). Researchers at the Medical College of Georgia have found that in addition to adding colour and flavour to your food, haldi can lower your chances of suffering from haemorrhagic strokes. According to the American Stroke Association, some 17% of all strokes are haemorrhagic in nature. People with high blood pressure are usually at risk for such strokes. They found that curcumin, an ingredient in turmeric, which gives it its colour and pungent flavour, significantly decreases the size of a blood clot, making it a potent anti-inflammatory and antioxidant. That's not all. It also helps keep Alzheimer's and cancer at bay, and prevents childhood leukemia.

Haldi home remedies:
For glowing skin - Turmeric reduces pigmentation, and evens out your skin tone and colour. Simply apply a little turmeric mixed with cucumber juice or lemon to the affected area, and leave for 15 minutes before washing. Do this every day, and notice your skin glow.

To strengthen bones - If you drink a quarter glass of turmeric juice and milk every night, your bones will thank you. Take a ½ inch piece of turmeric and boil it with half a glass of milk. Once the milk has turned yellow, remove from fire, let it cool slightly, and sip.

To soften your skin - Turmeric is a wonderful body scrub. It leaves your skin soft, smooth and glowing. Apply a turmeric and gram flour (besan) mix on your body.

To avoid stretch marks - To avoid unsightly stretch marks, apply a mixture of turmeric and malai, or turmeric and curd, to your stomach and waist before going in for a bath. Leave on for 15 minutes before washing.

Watch out if You are pregnant: Turmeric can be a uterine (related to the uterus) stimulant and hence, pregnant women should use it only after consulting their doctors.

You have a heart disease: People with congestive heart disease, and those with painful gallstones, obstructive jaundice, acute bilious colic, or extremely toxic liver disorders, should avoid the use of turmeric.

It could help you reduce weight - Meghna Dixit Ayurveda specialist - Turmeric finds a mention in almost every Ayurvedic treatise ancient, medieval or modern. Sages supporting Ayurveda have extolled it as digestive, astringent and anti-diabetic herb. Turmeric contains volatile oils, Vitamin A, protein, minerals and an overwhelming amount of carbohydrates. Its main active constituent is a substance called curcumin, which has been shown to have a wide range of therapeutic effects. It is a known anti-bacterial, anti-allergic, carminative, diuretic and anti-oxidant herb. It also cures acne, blemishes, burns, autoimmune disorders and liver diseases. As household first aid, turmeric powder is applied on cuts and bruises because it's an excellent antibiotic. It's also an important ingredient in herbal cosmetics, since it improves complexion.

Other uses:
* Prevents breast cancer from spreading to the lungs.
* Reduces the risk of childhood leukemia.
* Is a natural liver detoxifier.
* May aid in fat metabolism, and help in weight management.
* Has long been used in Chinese medicine as a treatment for depression.
* Because of its anti-inflammatory properties, it is a natural treatment for arthritis and rheumatoid arthritis.
* It also helps digestion and is believed to fight parasites in the intestines.

Treats high blood pressure: Turmeric improves blood flow and strengthens blood vessels. The herb reduces the ability of blood to form clots. This action may improve circulation as well as offer protection against heart attacks and strokes.

Fights Diarrhoea: Turmeric fights the bacteria that causes diarrhoea.

It keeps Alzheimer's at bay - Only 1% of those aged 65 and older, suffer from this degenerative brain condition in India. Many scientific reports point towards the lavish use of turmeric in preparations such as curries, especially Khichdi, which is the staple diet for millions in the Indian subcontinent.

Dr KEKI TUREL Professor & Head, Department of Neurosurgery, Bombay Hospital - This study doesn't have many scientific references. Turmeric is an anti-inflammatory, hence, its uses can't be questioned. Just like it is used for treatment of external bruises, it could be be helpful in haemorrhages too. So, experiments exploring the role of turmeric are worth it.

Navratri Reading - 3

પાટણ પંથકનાં અજાઈ માતા - courtesy Dharmadarshan

મહેસાણાથી પાટણ તરફ જતાં આશરે પંદરેક કિલોમીટરના અંતરે પાંચોટ ગામથી આગળ રૂપેણ નદી આવે છે. રૂપેણ નદીનો પુલ વટાવ્યા પછી તરત જ આવતા ઢાળ ઉપર છિઠયારડા અને અલોડા ગામની વરચેના વગડામાં એક એકાંત ડુંગર આવેલો છે. આ ડુંગરા પર આધશકિત અજાઈ માતાનું આવેલું છે, સમગ્ર વિશ્વમાં તમને કદાચ એવું એકેય મંદિર જોવા નહીં મળે જયાં ડાબી સૂંઢવાળા અને જમણી સૂંઢવાળા એમ બંને મુદ્રાવાળા ગણપતિની મૂર્તિ સાથે સાથે અને પાસપાસે હોય. મંદિરમાં અજાઈ માતાજી જાણે સાક્ષાત હાજરાહજૂર હોય તેવી પ્રતીતિ કરાવતી એક અતિપ્રાચીન મનોરમ્ય મૂર્તિ આવેલી છે. અજાઈ માતાજી સ્વયં એક આધશકિત છે. તેઓ આરાસુરવાળા અંબાજી માતાનાં સગાં મોટા બહેન હોવાનું કહેવાય છે, અને તેથી જ અંબાજી ખાતે માનસરોવરની બાજુમાં મોટાબહેન અજાઈ માતાજીનું મંદિર પણ આવેલું છે. આ મૂર્તિની સ્થાપના સદીઓ પહેલાં આશરે ઇ.સ. ૧૨૩૩માં થઈ હોવાનો ઉલ્લેખ છે.

હિંગોળજી વાધેલા, ઉત્તરપ્રદેશના વાંસબરેલીથી, બ્રહ્મભટ્ટ જ્ઞાતિના આ બારોટ પરિવારો પોતાની સાથે તેમની કુળદેવીની પ્રતિમા પણ સાથે લઈને આવ્યા હતા. માતાજીના રથનો કાફલો પાટણ તરફ આગળ વધી રહ્યો હતો, ત્યાં હાલના છિઠયારડા અને અલોડા ગામની વરચે આવેલા આ નિર્જન છતાં રળિયામણા ટેકરા પર માતાજીનો રથ અટકી ગયો. ઘણા પ્રયત્નો કરવા છતાં અજાઈ માતાજીનો રથ ખસતો જ ન હોવાથી માતાજીની ઇરછા સમજી ગયેલા બારોટ વડીલોએ ત્યાં જ માતાજીની વિધિવત્ સ્થાપના કરી દીધી. એ પછી આ બારોટો હિંગોળજી વાધેલા સાથે આગળ વઘ્યા અને બાજુમાં આવેલ કંથરાવી ગામમાં જાગીરી મેળવીને ત્યાં સ્થાપી થયા. અજઈ માતાજીના મંદિરે રવિવાર અને પૂનમ ભરવાનો સંકલ્પ કરવાનો અનેરો મહિમા છે. એવું મનાય છે કે, સાચા મનથી શ્રદ્ધાપૂર્વક અજાઈ માતાજીનાં દર્શન કરી પાંચ પૂનમ ભરવાનો સંકલ્પ કરનાર વ્યકિતની મનોકામના પૂર્ણ થાય છે.
*************************************************************************************
દેવી પૂજા ઇતિહાસ અને ધર્મ - courtesy નગીનદાસ સંઘવી

હિન્દુ સમાજે સ્ત્રીઓને જે ત્રાસ આપ્યો છે અને તેમનું જેટલું શોષણ કર્યું છે તેટલું બીજા કોઇ સમાજમાં થયું નથી અને છતાં સ્ત્રી-પૂજા આજે તો માત્ર હિન્દુ ધર્મમાં જ જળવાઇ રહી છે.
સામાજિક અને સાંસ્કતિક દૃષ્ટિએ અતિ વિચિત્ર ગણાય છે તે નવરાત્રિ ઉત્સવ આજે પૂરો થાય છે. જે સમાજે સ્ત્રીઓને શારીરિક તાકાતમાં નબળી (અબળા) કહી છે, જેની બુદ્ધિ પાનીએ ગણાવીને જેને વિધાભ્યાસ માટે નાલાયક ઠરાવવામાં આવી છે અને જેને સંપત્તિનો અધિકાર આપવા સામે સનાતનીઓએ જબરદસ્ત વિરોધ કર્યો હતો તે સ્ત્રી શકિતના પ્રતીક દુર્ગા-કાલી-તરીકે, વિધાની અધિષ્ઠાત્રી સરસ્વતી રૂપે અને સંપત્તિ આપનાર લક્ષ્મી કે મહાલક્ષ્મી તરીકે પૂજાય છે. ઐ વિરોધાભાસ છે તે શ્રદ્ધાળુ લોકોના ખ્યાલમાં આવ્યો નથી. નવરાત્રિનો ઉત્સવ ભૌગોલિક ધોરણે પણ અતિવિચિત્ર છે. ભારતનાં પૂર્વ ભાગમાં આસામ છેડે અને પિશ્ચમ છેડે ગુજરાતમાં નવરાત્રિ જેટલા ઉત્સાહ અને ધામધૂમથી ઊજવાય છે તેટલો ભારતનાં અન્ય કોઇ વિસ્તારમાં ઉજવાતો નથી. ઊજવણીની પદ્ધતિ અને પ્રણાલી જુદી જુદી હોવાં છતાં આટલાં દૂરના વિસ્તારમાં જ આ ઉત્સવ જળવાયો છે તેનાં કારણે આપણે જાણતાં નથી. આપણી સૌથી મોટી કમનસીબી એ છે કે હિન્દુ ધર્મ વિચારનો ઇતિહાસ હજુ લખાયો નથી. તેનાં છૂટાછવાયા ટુકડાઓ અંગે થયેલાં સંશોધનો પણ આમજનતા સુધી પહોંરયા નથી અને તેથી આપણા ઉત્સવો અથવા ધર્મ વિચાર અંગે જનતા જે કાંઇ વાંચે-જાણે છે તે અડધા સાચા-ખોટાં-મોટા ભાગે તદ્દન ખોટાં વિધાનો હોય છે.

જૈનો પદમાવતીની અથવા બૌદ્ધો પ્રજ્ઞા-પારમિતા કે તારાની પૂજા કરે છે, તે ખરું. આવી પૂજા અનેક પ્રાચીન સંસ્કતિઓમાં છે. ખાસ કરીને સુમેરિયા, બેબિલોન, ગ્રીક તથા રોમન ધર્મગાથાઓમાં દેવીઓનાં ઉલ્લેખ છે. આપણે ત્યાં વેદ સાહિત્યમાં દેવીઓ છે, દેવી પૂજા નથી પણ સિંધુ સંસ્કૃતિનાં અવશેષોમાં નગ્ન સ્ત્રી દેવીઓની મૂર્તિઓ મળી છે, અને આખા ગુજરાતમાં સિંધુ સંસ્કૃતિમાં સંખ્યાબંધ થાણાઓ પથરાયા છે.

આદિકાળમાં માણસ બાપજન્યનાં કારણો અને પ્રક્રિયાથી અજાણ હતો ત્યારે બાળકનો જન્મ અદ્ભુત ચમત્કાર ગણાતો હશે તેવું માની લઇએ તો આ ચમત્કાર માનવ સમાજમાં તો માત્ર સ્ત્રીઓ જ કરી શકે છે. પુરુષો અને સ્ત્રીઓ બંને મરણ નીપજાવી શકે છે, પણ નવી જિંદગી પ્રગટ કરવાની ક્ષમતા પુરુષમાં નથી. તેથી સ્ત્રી અને સ્ત્રીનાં પ્રજનન અવયવો પ્રત્યેનો અહોભાવ સ્ત્રી પૂજાનું કારણ હોઇ શકે. કબૂલ કરી લેવું જોઇએ કે આ અનુમાનો માટે નક્કર સાબિતી આપણી પાસે નથી. સિંધુ સંસ્કતિની લિપિ હજુ સુધી ઉકેલી શકાઇ નથી એ આ સંસ્કૃતિનાં ગ્રંથો કે લેખો પણ આપણી પાસે નથી. લખાણોનાં ટુકડા અગણિત છે. ખ્રિસ્તી કે ઇસ્લામમાં સ્ત્રી પૂજા નથી અને કેટલીક ખ્રિસ્તી સ્ત્રીઓ સંત તરીકે પૂજાય છે પણ જે અર્થમાં દેવી પૂજા થાય છે તે અર્થમાં તેમની પૂજા અર્ચના થતી નથી. બૌદ્ધ અને જૈન ધર્મનાં સંધિમાં સ્ત્રીઓને પ્રવેશ અપાયો પણ તેમનું સ્થાન હંમેશાં હલકું ગણવામાં આવે છે.

આજે આપણા દેશમાં દેવી પૂજા થાય છે તે તંત્ર માર્ગ અને શકિત સંપ્રદાયનો પ્રભાવ છે. આજે હિન્દુ ધર્મનાં સૌથી મોટાં અને મુખ્ય ફાંટાઓ-શૈવ ધર્મ, વૈષ્ણવો અને શાકતો છે તેમાં શાકતો સૌથી વધારે વગોવાયા છે અને સૌથી વધારે લોકપ્રિય છે, શૈવ અને વૈષ્ણવ વિચારધારાઓ પણ શાકત સિદ્ધાંતોથી પ્રભાવિત થઇ છે. આંતર શાકતા, બહી શૈવ, સભામઘ્યે ચ વૈષ્ણવા (મનમાં શાકત, દેખાવમાં શૈવ અને સમાજમાં વૈષ્ણવો). તેવું ગુજરાતમાં બ્રાહ્મણોને ઉતારી પાડવા કહેવાયું છે તે ખરી રીતે તો સમગ્ર સમાજને લાગુ પાડી શકાય કારણ કે જનતામાં આવો ભેળસેળિયો ધર્મ જ વધારે પ્રચલિત છે.

શકિત પૂજાનો મહિમા ગાનાર નવરાત્રિ શકિતનો ઉત્સવ હોવો જોઇએ પણ તેના ઉદ્ભવ અને પ્રસારણ અંગે આપણે હજુ અંધારામાં અટવાઇએ છીએ, જે કહેવા ય છે તે બધાં માત્ર અનુમાનો જ છે. શાકતો શકિતનાં ઉપાસકો છે અને તેને સ્ત્રી દેહ રૂપે પૂજે છે. આ શકિત પૂજા તંત્ર માર્ગ તરીકે ઓળખાય છે અને તેની કેટલીક પૂજાવિધિઓ અને અભિગમો એટલા ગંદા છે અને એટલા હલકા છે કે હિન્દુ પંડિતોએ વામમાર્ગનો હરહંમેશ તિરસ્કાર કર્યો છે.

મંત્રો બોલવાથી, વિવિધ પ્રકારનાં મંત્રો,ખાસ કરીને શ્રી યંત્ર જેવી ભૌમિતિક ચિત્રાવલિઓની ખાસ પ્રકારે પૂજા કરવાથી ચમત્કારો સર્જી શકાય છે તેવી માન્યતા તંત્રશાસ્ત્રમાં રૂઢ થયેલી છે. વેદો ઉપનિષદો બુદ્ધિપ્રધાન છે અને તેમાં શ્રદ્ધા ઓછી અને વિચાર વધારે મહત્ત્વ ધરાવે છે, પણ બૌદ્ધિક ચર્ચા કે વિચારણા લોકોને બહુ ફાવતી નથી. વિચાર કે બુદ્ધિનાં આધારે ચાલવું હોય તો માણસે પોતાનાં પૂર્વગ્રહો છોડવા પડે, પોતાની સમજણને સતત ચડાવ્યા કરવી પડે તેથી બૌદ્ધિકતત્ત્વ ચર્ચા હંમેશાં ભારેખમ અને ત્રાસદાયક હોય છે.

વેદ સાહિત્યમાં એક અઘ્યાય છે કે દેવો અને અસુરો વરચે કોણ ચડિયાતું ગણાય તેની ચર્ચા શરૂ થઇ અને તેમાં પ્રજાપતિએ વિવાદ તરીકે સરસ્વતીની નિમણૂક કરી. સરસ્વતી વિધાની દેવી છે તેવું સમજીને અસુરો એ ગંભીરતાથી શાસ્ત્રોનું અઘ્યયન શરૂ કર્યું છે.

સરસ્વતી સંગીત-કલાની પણ દેવી છે તેવું સમજીને માનવ સ્વભાવને ઓળખનાર દેવોએ સંગીત નત્યમાં ઘ્યાન લગાવ્યું, અને સરસ્વતીએ શાસ્ત્રનાં વિદ્વાન અસુરોને બદલે નાચવા-ગાવામાં કુશળ દેવોને ચડિયાતા ઠરાવ્યા. તંત્રશાસ્ત્રની ધોર દેવીઓ-ખાસ કરીને કાલી, છિન્નમસ્તકા દુર્ગા, અંબિકાને આપણે માતૃત્વ પદ આપીને માતાઓ બનાવી દીધી છે. આ દેવીઓની પૂજા વિધિની ભયંકરતાને સ્થાને આપણે નવરાત્રિ ઉત્સવમાં નાચવા ગાવાને પ્રાધાન્ય આપ્યું છે કારણ કે લોકોને જ્ઞાન ગમતું નથી ઉત્સવો ગમે છે.
*************************************************************************************
બાલવાનું અંબાજી માતાનું મંદિર - courtesy ચીનુભાઈ શાહ

સુવિખ્યાત બૈજનાથ મહાદેવ અને બાવનગજા હનુમાનથી માણસા જવાના રસ્તે, અમદાવાદથી ૪૦ કિ.મી., ગાંધીનગરથી ૧૭ કિ.મી. અને બાલવા ચોકડીથી દોઢ કિ.મી. અંદર બાલવા ગામ આવેલું છે. ગામમાં જૈન દેરાસર, સ્વામિનારાયણ મંદિર, રામજી મંદિર, કામનાથ મહાદેવ વગેરે દેવસ્થાનો ઉપરાંત સર્વધર્મ સમભાવ રૂપે શ્રી અંબાજી માતાજીનું મંદિર પૂર્વ દિશામાં આવેલું છે. જયાં લગ્ન પછી તરત કંકણદોરા (છેડા-છેડી) છોડવા દરેક કોમનાં યુગલો દૂરદૂરથી આવી વિધિ કરાવે છે.

આશરે ૫૮ વર્ષ પહેલાં અહીં ૧૨’ ઘ્ ૧૨’ના ઓટલા ઉપર પ’ ઘ્ પ’ની નાની જર્જરિત દેરીના ગોખમાં કસોટી પથ્થરમાંથી બની હોય તેવી ૩ ઇંચની નાની મૂર્તિ હતી. અતૂટ શ્રદ્ધાથી એક જૈન પરિવાર બે પેઢીથી સાંજે દીવો - ધૂપ વરસાદની હેલીમાં, કડે સમાણું પાણી વીંધીને દરરોજ અચૂક કરી આવતો. ‘મા’ની કૃપાની આ જૈન પરિવારનો વંશવેલો વિસ્તરી સુખી, સમૃદ્ધ બન્યો. મધરાતે ખેતરમાંથી ઘરે આવનારને દીવો સળગતો જોવાનો ચમત્કાર અનેકોએ સાંભળ્યો છે. માતાજીની મહેરથી અનિષ્ટ તત્ત્વો આ પરિવારને સતાવતાં ડરે છે.

બાલવાની વતની ગાંધીવાદી પંચાલ પરિવારને પણ ‘મા’ પ્રત્યે અનન્ય ભકિત હોઈ ઇ.સ.૧૯૫૦ની સાલમાં પ્રાચીન મૂર્તિવાળો જૂનો ગોખ અસલ સ્થિતિમાં રહેવા દઈ, તેની ઉપર નવી બેઠક બનાવી, શુદ્ધ સફેદ આરસમાંથી વાઘ ઉપર બિરાજમાન માતાજીની સુંદર મૂર્તિ બનાવડાવી પ્રાણ:પ્રતિષ્ઠા કરી તે સમયે અને તે પછી માતાજીના મંદિરની સન્મુખ સહસ્ત્રચંડી ૧૨૧ કૂંડી મહાયજ્ઞ સં. ૨૦૬૨ (ઇ.સ. ૨૦૦૬)માં કર્યો ત્યારે અઢાર આલમની વસ્તી એક રસોડે જમવા અને યજ્ઞનાં દર્શન કરવા ઊમટી પડેલી.

અંબાજી માતાનું નૂતન મંદિર, પેઈન્ટરોએ નવરંગથી સુશોભિત કરેલું છે. પૂજારી માટે મંદિરની પાછળના ભાગમાં રહેવા હાલ નવી સગવડ સાથેનું બાંધકામ ચાલુ છે. ઘણાં સમયથી ગામનો ‘જાની’ પરિવાર સેવા પૂજા- આરતીનું કામ સાંભળે છે. અખંડ દીવો ચાલુ રહે છે. શ્રદ્ધાળુઓ દ્વારા દીવા માટે ઘીનો અવિરત પ્રવાહ આવવાથી, વધેલા ઘીનો ઉપયોગ અવરનવાર ‘નવચંડીયજ્ઞ’ના ઉપયોગમાં લેવાય છે.
*************************************************************************************
દીવો - જ્ઞાન-ઓજસનું પ્રતીક - courtesy JAGDISH P. MEWA

આમ તો દીવો કદમાં ખૂબ જ નાનો છે, પણ તે જ્ઞાનના (ઓજસ) પ્રતીક તરીકે પણ તે ઓળખાય છે. તે અંધકારમાંથી પ્રકાશ પાથરવાનું કાર્ય કરે છે. ભલે તેનું કદ નાનું હોય છે, પણ તેનું મહત્ત્વ એ છે કે તે ત્યાગના મહિમાનું ઉત્તમ ઉદાહરણ ગણાય છે. તે પોતાનું સર્વસ્વ ગુમાવીને બીજાને પ્રકાશ કે અજવાળું આપવાનું કાર્ય કરે છે.

દીવો, જયોત, દીપક, ચિરાગ, દીવડો, દીવલડો, શમા, દીપ વગેરે નામ દીવાનાં છે. જયારે સંસ્કૃત ભાષામાં તેને દીપ કહે છે. ભારતીય સંસ્કૃતિમાં આજે પણ નવવધૂનો ગૃહપ્રવેશ કે મહાનુભાવ કે અતિથિ આવ્યા હોય તે વખતે દીવો સળગાવીને થાળીમાં મૂકી આરતી ઉતારીને આવેલ વ્યકિતનું સ્વાગત કરવાનો રિવાજ જે અતિપ્રાચીન સભ્યતાના પ્રતીક સમો આજે પણ આપણી ભારતીય સંસ્કૃતિમાં જોવા મળે છે. તેથી શુભ પ્રસંગે દીવો પ્રગટાવીએ છીએ. ઘરઆંગણે તુલસી કયારા પાસે, વાસ્તુવિધિ પ્રસંગે, ગૃહપ્રવેશ વખતે, સંઘ્યાકાળે ઘરમાં વગેરે અનેક પ્રસંગો વખતે દીવો પ્રગટાવવામાં આવે છે.

નવરાત્રિમાં માતાજીની ગરબી થતી હોય છે. તેમાં નાના કદની માટલી (ઘડો) ‘ગર્ભદીર્પ’ કાણાંવાળી હોય છે અને તેમાં દીવો પ્રગટાવીને માથે મૂકીને કે પછી વરચે મૂકીને ફરતે ગરબા ગાવાનો રિવાજ આજે પણ ગામે ગામ જરૂર જોવા મળે છે. જયારે સુંદરમજાની લાકડાની કલાત્મક માંડવી કે ગરબીમાં ફરતે નાના દીવાઓ ગોઠવીને તેને પ્રગટાવીને માતાજીના ગરબા ગાવાનો અનેરો રિવાજ છે.

નવરાત્રિ વખતે ઘણા લોકો એકસો એક, એકસો પાંચ, એકસો એકાવન, બસો પાંચ કે બસો એકાવન દીવાની આરતી પોતાના અંગે (શરીર પર) દીવાઓ ગોઠવીને આરતી દ્વારા માતાજી પ્રત્યે પોતાની અતૂટ શ્રદ્ધા વ્યકત કરે છે. ગંગામૈયાના કિનારે આજે પણ હજારો અને લાખો શ્રદ્ધાળુઓ દીવાઓ સળગાવીને નદીમાં તરતા મૂકે છે. જે હરિદ્વારથી કલકત્તા સુધી ઠેર ઠેર આપણને આવા દીવાઓ જોવા મળે છે. રોજ રાત્રે ગંગામૈયાના કિનારે હરિદ્વારમાં આરતી જોવા હજારો- લાખો આવે છે અને પવિત્ર ગંગાને નમન કરીને તેમની અનેક દીવાઓની આરતીઓમાંથી સાંજે ગંગામૈયાના કિનારા પરનું તે વખતનું દૃશ્ય ખૂબ જ શ્રદ્ધા ભકિતભાવનું અનેરું વાતાવરણ સર્જે છે.

આજના આ આધુનિક યુગમાં ભલે દીવાની જગ્યાએ રંગબેરંગી ઈલેકટ્રોનિક લાઈટોનાં તોરણ કે હાર બનાવીને મકાન કે ઘરના મુખ્યદ્વાર પર ભરાવતાં હોય, પરંતુ દીવાઓ સળગાવીને જરૂર દીપાવલીના પર્વને મનાવતા જરૂર જોવા મળશે!! આમ દીવો અંધકારમાંથી પ્રકાશ પાથરવાનું કાર્ય કરે છે.
**************************************************************************************

Navratri Reading - 2

શ્રીયંત્રની રચનાનું રહસ્ય - Dharmadarshan

અંબાજીમાં સ્થાપિત શ્રીયંત્રની મઘ્યમાં રહેલ બિંદુ શિવ અને શકિત તથા શકિતનાં બે ચરણોનાં રૂપોમાં છે. આવાં જ ચરણોની છાપ સહસ્ત્રદલ કમળની મઘ્યે સહસ્ત્રાર છ ચક્રમાં છે. શુક્ર(વીર્ય) તેમજ શોણિત (રકત)ના વર્ણવાળા બે ચરણો. આધસૃષ્ટિની સિસૃક્ષામાંથી ઉત્પત્તિ સૂચવે છે. ગબ્બરની બરાબર સામે જ શ્રી અંબામાનું મંદિર છે. આ મંદિરમાં કોઈ મૂર્તિ નથી પરંતુ શ્રીયંત્રની પ્રતિષ્ઠા છે અને તંત્ર-વિધામાં શ્રીયંત્રનું મહાત્મ્ય છે...

ત્રિપુરાતાપિની ઉપનિષદ, ત્રિપુરોપનિષદિ, લલિતા સહસ્ત્રનામ, તંત્ર રાજતંત્ર તથા અન્ય તંત્ર-વિજ્ઞાન ગ્રંથોમાં શ્રીયંત્રનાં દર્શન માત્રથી સર્વ દાનનું ફળ મળે છે તેમ જણાવ્યું છે. આ શ્રીયંત્રનાં દર્શનમાત્રથી અનેકાનેક તીર્થમાં સ્નાન કર્યાનું પુણ્ય મળે છે. તેથી જ અંબાજીનાં દર્શનમાત્રથી ફળ શીધ્ર પ્રાપ્ત થાય છે, મહેરછા ફળે છે.

ઋગ્વેદના શ્રીસુકતમાં પંદર ઋચાઓમાં શ્રીયંત્ર નિહિત છે. મહર્ષિ દુર્વાસાએ ‘હ્રીં’, ‘કલીં’ જેવા બીજાક્ષરોથી યંત્રનો પ્રાદુર્ભાવ દર્શાવ્યો છે. શ્રીયંત્ર ‘યંત્રરાજ’ એટલે કે યંત્રોમાં સર્વોપરી કહેવાય છે. તેમ જ તેનાં શ્રદ્ધાપૂર્વક થતાં દર્શનમાત્રથી પુણ્ય પ્રાપ્ત થાય છે. અન્ય સઘળાં યંત્રોમાં શ્રીયંત્રનાં કેટલાંક ચક્રોનો સમાવેશ હોય છે જ. આ શ્રીયંત્રનું તમે ઘ્યાનથી દર્શન કરશો તો તેમાં કુલ નવ ચક્રો અને બહારનો ચોરસ મળી કુલ દસ ચક્રનો સમાવેશ થાય છે. જેનો અર્થ આ પ્રમાણે છે:

મઘ્યમાં બિંદુ તે સર્વાનંદમય ચક્ર, ત્યારબાદ ત્રિકોણ કે સર્વ સિદ્ધિપ્રદ ચક્ર, ત્યારબાદ આઠ ત્રિકોણોનો અષ્ટાર, તે સર્વ રોગહટ ચક્ર, અંતરદશાર એટલે કે બહારના દસ ત્રિકોણો તે સર્વરક્ષાકર ચક્ર, બહિરદશાર એટલે કે બહારના દસ ત્રિકોણો તે સર્વાર્થ સાધક ચક્ર, ચતુર્દશાર એટલે કે ચૌદ ત્રિકોણો તે સર્વ સૌભાગ્યદાયક ચક્ર, ષોડશદલ કમલ એ સર્વાશા પરિપૂરકચક્ર દર્શાવે છે તથા ભૂપુર તે ત્રૈલોકયમોહન ચક્ર છે, અને અંતમાં જે બાહ્ય ચોરસ છે તે ચતુરસ્ત્ર, તેને પણ એક અલગ ચક્ર તરીકે ગણવામાં આવે છે.

આ શ્રીયંત્રની આઠ દિશાઓમાં આઠ શકિતઓ છે અને આઠ સિદ્ધિઓ તેની દ્વારપાળ છે. શ્રીયંત્રની સોળ પાંખડીઓમાં શ્રી મહાત્રિપુરાસુંદરીની મહાનિત્યા દેવીઓ બિરાજે છે તથા તેના ચૌદ ત્રિકોણવાળા સર્વ સૌભાગ્યદાયક ચક્રમાં ચૌદ ભુવનોવાળું બ્રહ્માંડ સમાવિષ્ટ છે. એક માસના પંદર-પંદર દિવસની એક-એક કળા એટલે કે શુકલ અને કૃષ્ણપક્ષ એ આ મહાનિત્યાઓ છે. મહાત્રિપુરાસુંદરી મા અંબા પરાશકિતષોડશી એટલે તે સોળમી કળા છે. જે પરાત્પર પરમ છે અને એ જ સહસ્ત્રારદલ કમલમાં અમૃત વર્ષાવતી મોક્ષ અને ભોગ અર્પણ કરનારી શકિત છે. તે જ કારણે અંબાજીમાં પૂનમનાં દર્શનનો મહિમા છે. આ દિવસનાં દર્શનથી શ્રદ્ધાળુઓ ધન્યતા અનુભવે છે.
***************************************************************************
દુર્ગા દુર્ગતિનાશિની - Bhaskar Network, Ahmedabad

શકિતનો સીધો સંબંધ વિજય સાથે હોય છે. શકિતની અધિષ્ઠાત્રી દેવી દુર્ગાની આરાધનાનાં મૂળમાં મા વિજયી અને અસ્તિત્વવાસ હોવાની ભાવના સર્વોપરી છે. નવરાત્રિમાં મા દુર્ગાના નવ સ્વરૂપની ભકિત આરાધના મુખ્ય રીતે કરવામાં આવે છે. માનાં નવ સ્વરૂપ છે - શૈલપુત્રી (પાર્વતી), બ્રહ્મચારિણી ચંદ્રઘટા, કુષ્માંડા, સ્કંદમાતા, કાત્યાયની, મહાકાલી, મહાગૌરી અને સિદ્ધિદાત્રી દેવી.

દેવીનું નામ દુર્ગા હોવા પાછળની કથા કંઇક આ મુજબ છે. મહાબલિ દુર્ગમ રા-સે બ્રહ્મા પાસેથી વરદાન મેળવી ચારે વેદ લુપ્ત કરી દીધા. એથી ધર્મ, કર્મ, પૂજા-પાઠ, વ્રત-ઉપવાસ, યજ્ઞ, હવન પણ લુપ્ત થઇ ગયા. નદી, તળાવ, ઝરણાં, જંગલ સૂકાઇ ગયાં. અનેક વર્ષોસુધી ભયંકર દુષ્કાળ પડયો. ત્યારે ત્રસ્ત થયેલા દેવો, મનુષ્યો, ઋષિમુનિઓએ ફરી દેવીની આરાધના કરી. દેવી પ્રગટ થયાં. એમણે પોતાના દિવ્ય ચક્ષુથી મનુષ્યો અને દેવોની દુર્દશા જોઇ તો એમની આંખમાંથી અશ્રુધારા વહેવા લાગી. એ આંસુઓથી નદી, તળાવ ભરાઇ ગયાં. પૃથ્વી પર ચોતરફ હરિયાળી છવાઇ ગઇ.

પશુપક્ષી, દેવો-મનુષ્યો તૃપ્ત થઇ ગયાં. આ બધી જાણ થતાં દુર્ગમાસુર પોતાના સૈન્ય સાથે દેવો-મનુષ્યોને મારવા માટે ચોતરફથી ધેરવા લાગ્યો. ત્યારે કપાળુ દેવીએ પોતાના ભકતોની ચારે બાજુ પોતાના તેજથી એક વર્તુળ બનાવી દીધું અને દેવી પોતે એ વર્તુળની બહાર ઊભાં રહ્યાં.

દેવીએ પોતાના શરીરમાંથી મહાકાળી, તારા, છિનમસ્તા, શ્રીવિધા, ભુવનેશ્વરી, ભૈરવી, ધૂમશ્રી, બગલામુખી, માતંગી અને કમલા નામની દસ મહાવિધાઓ અને પૂર્વોકત નવદુર્ગા સહિત દસ દુર્ગાઓ અને અસંખ્ય માતાજીઓને ઉત્પન્ન કર્યા. આ બધી દેવીઓએ દુર્ગમાસુરની આખી સેનાનો તથા સ્વયં ભગવતીએ અસુરનો સંહાર કર્યો. આથી એમનું નામ દુર્ગા પડયું તથા પ્રાણીમાત્રની દુર્ગતિને નષ્ટ કરવાને કારણે દુર્ગતિનાશિની નામ પડયું.
****************************************************************************

Navrati readings

aaસુરીવૃત્તિનો સામનો તે જ સાચી ઉપાસના - Courtesy રચના મહેતા

પહેલાં સ્ત્રીઓ અસુરોનો સામનો કરતી અને આજે પણ સ્ત્રીઓએ અસુરોનો સામનો કરવો પડે છે. નવરાત્રિ એટલે અસુરોનો સંહાર કરનાર માતાજીની ઉપાસના કરવાનું પર્વ અને સ્ત્રી શકિતના વિજયની ઉજવણી કરવાનો અવસર. માતાજીએ અસુરોનો સંહાર કર્યાની કથાઓ એવું બતાવે છે કે સ્ત્રીઓએ એ સમયે પણ અસુરોનો સામનો કરવો પડતો અને આજે પણ સ્ત્રીઓએ અસુરોનો સામનો કરવો પડે છે માત્ર તે અસુરોના સ્વરૂપમાં ફેર પડયો છે. દહેજપ્રથા, સ્ત્રીભ્રૂણહત્યા વગેરે અસુરો સ્ત્રી પર અવારનવાર હુમલા કરે છે. વળી, આ અસુરો આસુરીવૃત્તિના સ્વરૂપમાં સ્ત્રીના પોતાના જ કોઇ પરિવારજન કે વિશ્વાસુ વ્યકિતમાં છુપાઇને બેઠેલ હોય છે. જેથી તેનો સામનો કરવાનું મુશ્કેલ બની જાય છે.

aaજે કોઇ સ્ત્રીને મહિષાસુર સામે નથી મળતો પણ એ જ અસુર ગુરુનો દરજજો ધરાવીને જાતીય શોષણ કરતા કોઇ પ્રોફેસર, પોતાની જાતને સંત ગણાવતા કોઇ બાપુ, દહેજની લાલચુ સાસુ કે પછી પત્નીનું આર્થિક શોષણ કરતા પતિના સ્વરૂપમાં આવે છે કે જેની સામે સ્ત્રીએ લડત આપવી પડે છે.

આ સંજોગોમાં સ્ત્રીએ સાવચેતીપૂર્વક વર્તી આપ્તજનનો નહીં પણ તેમની આસુરી વૃત્તિનો વિરોધ કરવાનો છે.

તાજેતરમાં જ એક એવો બનાવ બન્યો કે જેમાં થિયેટરમાં રાષ્ટ્રગીત વાગ્યું તે સમયે એક યુવકે સાવધાનની સ્થિતિમાં ઊભા રહેવાને બદલે પોતાની સીટ પર બેસી રહેતા રક્ષા ભરાડિયા નામના જાણીતા લેખિકાએ તે યુવકને બરાબર પાઠ ભણાવ્યો. ભારતમાતાનું અપમાન કરનાર સામે તેમણે હિંમતપૂર્વક લડત આપી અને વિજય મેળવ્યો. એક સ્ત્રીએ ભારતમાતાના ગૌરવ માટે અવાજ ઉઠાવ્યો જયારે આપણે ઘણી વાર આપણી તદ્દન નજીકની સ્ત્રી કોઇ અન્યાયનો ભોગ બને તો પણ ચૂપ રહેતાં હોઇએ છીએ. પરિણામે આસુરી શકિત સ્ત્રીઓ સામે ફાવી જતી હોય છે. સ્ત્રીની દુશ્મન સ્ત્રી તે ઉકિતને ખોટી ઠેરવી દઇ હિંમત અને સંગઠન દ્વારા આધુનિક યુગના અસુરોનો સામનો કરીશું ત્યારે જ માતાજીની સાચી ઉપાસના કરી ગણાશે.
***************************************************************************


*****************************************************************************


નવરાત્રિનો આરંભ કેવી રીતે થયો? - Woman Bhaskar

નવરાત્રિ એ શકિત ઉપાસનાનું એક આગવું અનુષ્ઠાન છે. નવ દિવસ, નવ વ્રતોનું સામૂહિક પવિત્ર પર્વ છે. દરેક દિવસનું એક અલગ મહાત્મ્ય છે અને નવે દિવસ મા ભગવતીના ‘નવ’ સ્વરૂપોની આરાધના કરવામાં આવે છે. આ નવ સ્વરૂપોમાં દુર્ગા, મહિષાસુરમર્દિની, મહાકાલી, ભદ્રકાલી, વૈષ્ણવી, માહેશ્વરી, ગૌરી અને ઇન્દ્રાણીનો સમાવેશ છે. આ સ્વરૂપોની ચર્ચા પુરાણો તથા અન્ય શકિત ગ્રંથોમાં વિસ્તારથી જોવા મળે છે.

સૌથી પ્રાચીન ગ્રંથ ઋગ્વેદના ‘શકિત-સૂકત’માં સમસ્ત બ્રહ્માંડને શકિતનો આદિ સ્રોત માનીને દેવી સ્વરૂપે શકિતની ઉપાસના કરવામાં આવી છે. આ દેવી સંપૂર્ણ વિશ્વની સૃષ્ટા, ધનન્નત્રિ, શકિતન્નત્રિ છે. એથી એના ભિન્ન ભિન્ન સ્વરૂપો કલ્પવામાં આવ્યા છે.

મહાભારતની કથા અનુસાર કુરુક્ષેત્રનું યુદ્ધ જીતવા માટે અર્જુને દુર્ગાપૂજન કર્યું હતું. સાત અજ્ઞાત વાસમાંથી પાંડવો બહાર આવ્યા, તે વેળા એમણે શકિતપૂજન સમીવૃક્ષની સાક્ષીએ કરેલું. આ રીતે ‘નવરાત્ર’ એ ભારતીય ધર્મ, સંસ્કતિ અને ઉપાસનાનું એક અંગ બની રહ્યું છે.

નવરાત્ર પર્વ વર્ષમાં બે વાર આવે છે. એક ચૈત્ર મહિનામાં, બીજું આસો મહિનામાં. આ રીતે નવરાત્રિ ઋતુ પરિવર્તનનું સૂચક પર્વ પણ છે. આ દિવસો દરમિયાન ભગવતી શકિતનું આહ્વાન કરી આપણા જીવનમાં નવી ચેતના અને પ્રજ્ઞા પ્રગટાવવાની છે અને એ માટે ભગવતી માને ચરણે આપણી ભાવના, ભકિત અને આપણા અંતર-મનનો અઘ્ર્ય ચઢાવવાનો છે.

‘ગરબો’ મનુષ્ય હૃદયમાં રહેલી શકિત, ઉપાસના અને ભકિતભાવની અભિવ્યકિત છે અને માટીનો ગરબો (ગર્ભદીપ) આપણી આસપાસ ઘૂમતા અનંત બ્રહ્માંડના નક્ષત્રો, ઝળહળતા તારાઓનું લઘુ પ્રતીક છે. એનો અર્થ એ છે કે, સમસ્ત બ્રહ્માંડને અજવાળતી, રમાડતી, શકિત પ્રેરતી માટીના ગર્ભ-દીપ-ગરબામાં પ્રતિષ્ઠિત દિવ્ય ચેતનાનું આહ્વાન કરવામાં આવે છે.

ચૈત્ર અને આસોના આ ‘નવરાત્ર’ પર્વો, સાધકો, જોગ-જતિઓ, યોગીઓ, સંસારીઓ અને તાંત્રિકો માટે મહત્ત્વના છે. એકાંતમાં, નિયત સમય પ્રમાણે અને ચોકકસ સંકલ્પ અર્થે તેનું અનુષ્ઠાન કરવામાં આવતું હતું, પરંતુ સામંત યુગમાં ૧૬મી સદીના અંત ભાગમાં બંગાળના જાગીરદાર કેશવ નારાયણે ‘નવરાત્રિ’ને જાહેર પર્વ તરીકે ઊજવવાની શરૂઆત કરી હતી, એ પછી ‘નવરાત્ર’નો પ્રચાર જન જન સ્વરૂપે ભારતના ભિન્ન ભિન્ન પ્રાંતોમાં થયો. તે સમયે માતાના સ્વરૂપનું યશોગાન અને સ્તુતિ દ્વારા તેનું આહ્વાન મુખ્ય હતું.
આ રીતે થયેલી નવરાત્રિની શરૂઆત સદીઓથી ચાલી આવી છે અને ચાલું જ રહેશે. ફકત તેમાં ભિન્ન ભિન્ન રૂપ ઉમેરાતા જોવા મળશે.
***********************************************************************

HAPPY NAVARATRI 9/30/08

માતાજીની ભકિતનું પર્વ નવરાત્રિ - Courtesy અતુલ ભટ્ટ

દેશભરમાં ઉમંગભેર ઊજવાતો ગુર્જરધરાનો નવરાત્રિ મહોત્સવ હવે તો વિશ્વસ્તરીય ઉત્સવ બનતો જાય છે. વિશ્વમાં કોઈ અન્ય સ્થળે શકિતની આરાધનાનું મહાપર્વ આટલા વિશાળ પાયા પર અને આટલા અધિક ઉત્સાહથી ઊજવાતું હોય તે શકય જ નથી. ગુજરાતનો ‘નવરાત્રિ’નો મહોત્સવ અનન્ય છે. તેમાં માત્ર ઉત્સાહ અને ઉમંગ નથી પરંતુ આઘ્યાત્મિકતા અને આરાધના પણ છે. તેમાં માત્ર તાલ અને સૂર નથી પરંતુ પ્રાર્થના અને અર્ચના પણ છે. મા અંબાની સામે બે હાથ જોડી તેનાં અસ્તિત્વનો સ્વીકાર કરીને તેનું પૂજન-અર્ચન કરતો માનવી સમયની અનુકૂળતાએ ગરબાનું આયોજન કરીને ઉમંગની સાથે મા આરાસુરીને પધારવાનું આમંત્રણ પણ આપી જ દેતો હશે.

નવરાત્રિ એટલે નવ વ્રતનું સામૂહિક પર્વ તથા ભગવત શકિતની ભકિત, પરમ શકિતની પૂજા અને આધશકિતની આરાધનો અવસર. આ આધશકિત અને પરમ શકિતનાં જે અનેક રૂપો તે નવદુર્ગા.
આ નવદુર્ગાનું પ્રથમ રૂપ છે શૈલપુત્રી. હિમાલય પુત્રી રૂપે અવતરનાર મા દુર્ગાના પ્રથમ સ્વરૂપનાં ‘પાર્વતી’ તથા ‘હેમવતી’ નામ પણ પ્રસિદ્ધ છે. નવરાત્રિ પૂજનમાં પ્રથમ દિવસે શૈલપુત્રી સ્વરૂપની જ પૂજા ઉપાસના થાય છે. યોગીઓ એ જ દિવસે યોગસાધનાનો પ્રારંભ કરે છે અને પોતાના મનને મૂલાધાર ચક્રમાં સ્થિત કરે છે.
મા દુર્ગાનું દ્વિતીય રૂપ છે બ્રહ્મચારિણી રૂપ. બ્રહ્મચારિણી મા દુર્ગા એટલે તપનું આચરણ કરી બ્રહ્મને જાણનારી કાંઈ કેટલાય જન્મોની તપસ્યાથી સ્વયંને સિદ્ધ કરનારી મા ભકતોને સિદ્ધ અને અનંત ફળ અર્પે છે. દુર્ગાપૂજાના દ્વિતીય દિવસે તેના આ સ્વરૂપની ઉપાસના થાય છે અને સાધકનું મન મૂળાધારથી ઉર્ઘ્વ તરફ ગતિ કરી ‘સ્વાધિષ્ઠાન’ ચક્રમાં સ્થિર થાય છે.
મા દુર્ગાની તૃતીય શકિત છે ચંદ્રઘણ્ટા. મા ચંદ્રઘણ્ટાની ઉપાસના નવરાત્રિના ત્રીજા દિવસે થાય છે. તેના વિગ્રહની પૂજા -આરાધના પરમ શાંતિદાયક અને કલ્યાણકારી છે. નવરાત્રિની દુર્ગા ઉપાસનાના ત્રીજા દિવસની પૂજાનું મહત્ત્વ અધિક છે કારણ તે દિવસથી સાધકનું મન ‘મણિપુર’ ચક્રમાં પ્રવેશે છે.
મા દુર્ગાનું ચતુર્થ સ્વરૂપ છે કષ્માણ્ડા. સ્વયંના મંદ મંદ હળવા ઇષત એટલે કે હાસ્ય વડે અંડ અર્થાત્ બ્રહ્માંડ ઉત્પન્ન કરવાને કારણે મા દુર્ગા કુષ્માણ્ડા. તરીકે પ્રસિદ્ધ થઈ! જયારે આ સૃષ્ટિનું અસ્તિત્વ જ ન હતું ત્યારે કહે છે આ દેવીએ પોતાના ‘ઇષત્’ હાસ્ય દ્વારા બ્રહ્માંડ રરયું. ચોથો દિવસ મા કષ્માણ્ડાની આરાધનાનો દિવસ છે. આ દિવસે સાધકનું મન વધુ ઉઘ્ર્વ બની ‘અનાહત’ ચક્રમાં પ્રવેશે છે.
મા દુર્ગાનું પંચમ રૂપ સ્કન્દમાતા છે. મા દેવાસુર સંગ્રામમાં દેવતાઓના સેનાપતિ બન્યા હતા અને અસુરનો નાશ કરવામાં અગ્રણી હતાં. વળી, ભગવાન સ્કન્દનાં તેઓ માતા હોવાના કારણે તેઓ સ્કન્દમાતા રૂપે પ્રસિદ્ધ થયાં. પાંચમા દિવસે એમના સ્વરૂપની પૂજા થાય છે. આ દિવસે સાધકનું મન ‘વિશુદ્ધ’ ચક્રમાં રહે છે.
મા દુર્ગાનું છઠ્ઠુ સ્વરૂપ છે કાત્યાયની મા. કત્ નામના મહર્ષિના પુત્ર ઋષિ કાત્ય હતા. આ કાત્ય ગોત્રમાં મહર્ષિ કાત્યયન જન્મ્યા હતા. જેમણે ભગવતી પરામ્બાની વર્ષો સુધી કઠોર ઉપાસના કરી માને પ્રસન્ન કર્યા હતા. જેથી તેઓની ઇરછા પ્રમાણે એમના ઘરે મા ભગવતી કાત્યયની રૂપે અવતરેલાં. મહિષાસુરનો વધ કરનાર આ રુદ્રરૂપની પૂજા છઠ્ઠા દિવસે થાય છે. આ દિવસે જ બંગાળી પ્રજા મા દુર્ગાનું ‘બોધન’ દ્વારા પ્રતિષ્ઠાન કરી ‘દુર્ગા મહોત્સવ’નો પ્રારંભ કરે છે. સાધકનું મન આ દિવસ બે ભ્રૂકુટિ મઘ્યે આજ્ઞાચક્રમાં પ્રવેશે છે.
મા દુર્ગાની સાતમી શકિત તે કાલરાત્રિ. ભયાનક દૃશ્યમાન તેનું આ સ્વરૂપ હંમેશ શુભફળ આપે છે તેથી તે શુભંકરી નામે પણ જાણીતી છે. સાતમા દિવસે મા કાલરાત્રિની ઉપાસના થાય છે. તે દિવસે મા કાલરાત્રિની ઉપાસનામાં સાધકનું મન ‘સહસ્ત્રધાર’ ચક્રમાં ઉર્ઘ્વ તરફ રહે છે.
મા દુર્ગાની આઠમી શકિતનું નામ મહાગૌરી છે. પૂર્ણરૂપે ગોરા વર્ણની આ માતાની વય આઠ વર્ષની માનવામાં આવી છે. ભગવાન શિવને પામવા કઠોર તપ કરી શ્યામ પડી જનાર પાર્વતીજી પર પ્રસન્ન થઈ શિવે તેઓને ગૌરવર્ણી બનાવ્યા. અમોધ શકિતશાળી વાંરિછત ફળ આપનારી મહાગૌરી સાધકને આઠમા દિવસે સાક્ષાત્ થાય છે.
તેથી જ નવમા દિવસે સિદ્ધિદાત્રીનું પૂજન થાય છે. માર્કન્ડેય પુરાણ મુજબ અણિમા, મહિમા, ગરિમા, લધિમા, પ્રાપ્તિ, પ્રાકામ્ય, ઇશિત્વ અને વશિત્વ જેવી આઠેય સિદ્ધિઓ આપનારું આ સ્વરૂપ છે. નવદુર્ગાઓમાં મા સિદ્ધિદાત્રી અંતિમ ઘ્યેય છે, અને તેની આરાધના કર્યા બાદ સાધક પરમલોકને પામી જાય છે. ઇરછાઓ કે તેની પૂર્તિ જેવો કોઈ ભાવ શૂન્ય બની તેનું અસ્તિત્વ સિદ્ધ બની બ્રહ્મમય બની જાય છે. સાધકનો ગર્ભદીપ પ્રગટી ઊઠે છે અને શરીર ‘ગરબો’ બની અનંતના ઉત્સવમાં મત્ત બની લય પામે છે.

‘શકિત’ સ્ત્રીનો પર્યાય છે. ‘ગર્ભદીપ’ પણ સ્ત્રી શકિતનો સૂચક છે. આપણે ધરતી, પૃથ્વી તથા દેશને પણ દેવી માતા તરીકે પૂજીએ છીએ. સ્ત્રી ‘સર્જન’ અને ફળદ્રુપતાનો પર્યાય છે. તેથી જ ભારતમાં સ્ત્રીઓનો આદર અને પૂજન તે સંસ્કૃતિ ગણાય છે. જયાં ‘નારી’ પૂજાય છે ત્યાં દેવોનો વાસ છે. નવરાત્રિના નવ દિવસમાં અનુષ્ઠાન, તપ, ભકિત, પૂજા, કીર્તન અને આરાધનાનું માહાત્મ્ય છે. શકિતની ઉપાસના દરેક સાધક પોતે જે સ્વરૂપના ઇષ્ટદેવીમાં શ્રદ્ધા ધરાવતા હોય તે અનુસાર કરે. આમ વિશ્વસ્તરે નવરાત્રિ એક બ્રહ્માંડના સ્વરૂપે પ્રસ્તુત બની હવે તો ગુર્જરીધરાનું જ નહીં સમસ્ત ભારતવર્ષનું એક સાંસ્કૃતિક પર્વ બનતું જાય છે.

Indian Chai or Gujarati Cha

Until 15 years ago, I was a tea-guzzler. I could drink tea - anytime, everytime. But 15 years ago, something happened and in my bargain with God, I gave up the most precious thing to me - at that time - TEA. I thank her every day of my life for that little bargain. Oh and BTW - I am a coffee-guzzler for the past 15 years.

Getting back to the reason of this blog, I am going to tell you how I make cha no masalo or chai ka masala. Everyone I know make this masala at home, in bulk. It is then stored in air-tight container.

You can either work with powders, but working with the whole pieces, somehow tastes better. You will need:
1/2 cup of cinnamom (taj) - broken into small pieces - so that it can be grounded later.
1/6 cup of cloves (laving)
1/3 cup of black peppercorns (mari)
1/3 cup of green cardamom (elaichi)
10 pieces of black cardamom (moti elaichi - the kind we use to make garam masala)
2 pieces of whole star anise
2 teaspoons of mace powder
1 teaspoon of nutmeg (jaiphal) powder - grated the whole seed to get powder
1/2 cup of ginger powder (soonth)

You can grind everything as is or you can either dry roast everything, except - soonth, green cardamom,  mace and nutmeg powder.  If you have constipation problems, please do not put jaiphal in your masalo.

Grind all the above ingredients and keep it in an air-tight container.

If you are using powders:
3 tablespoons of ginger powder - soonth
3 tablespoons of green cardamom powder - elaichi - i powder the green shells too - powdered after dry roasting
1 tablespoon of cinnamon powder - taj
1 tablespoon of cloves powder - laving - powdered after dry roasting
1.5 tablespoon of black pepper powder
1.5 tablespoon of black cardamom - after dry roasting
1 teaspoon of star anise powder - after dry roasting
2 teaspoons of mace powder
1 teaspoon of nutmeg powder - see my comment about constipation

sometimes, the soonth powder is not strong enough - you can add more -

some folks increase the quantity of the black pepper powder (mari), as they like their tea to be spicy.

you can try any variation - depending upon your taste.


Now let's make 2 cups of chai: (I use skim milk in our house. But, if you make the tea with Vit D milk - then it becomes a ragdo (many people love this type of chai).
Take 1 cup of milk and put in the microwave for 1:10
In a pan, add one and 1/8 cup of water. Add freshly grated ginger, about 1/2 teaspoon. Add 1/2 teaspoon of your freshly prepared cha no masalo. Add 3-4 leaves of fudina (mint leaves). Add 1/4th stem of lemon grass (lili cha). Boil this - the smell is heavenly.
Once it starts boiling, add two spoons of sugar and 2 spoons of the CTC Mamri Cha (loose Indian tea leaves). Continue boiling. Once you feel it has boiled and all the masalas are properly incorporated, add the milk from the microwave. As soon as it starts to boil, shut the electric stove off. It will continue to boil. Once it starts to simmer, cover it for 3-4 minutes. Serve it hot with a namkeen.

God, how crazy I used to be for this tea!!

Sarva Pitru Amas

સર્વપિતૃ અમાસ- પિતૃઓને શ્રદ્ધા-સુમનનું વિશિષ્ટ પર્વ
- Courtesy Dr. Pranav R. Dave
શ્રાદ્ધ કરવાથી પિતૃઓ સંતુષ્ટ થઈને આશીર્વાદ આપે છે અને તેનાથી શ્રાદ્ધ કરનારનું સદા-સર્વદા કલ્યાણ જ થાય છે. પિતૃપક્ષને શ્રાદ્ધ પક્ષ પણ કહે છે. જે કોઈ શ્રદ્ધાળુને પોતાના સદ્ગતની તિથિ યાદ ન હોય અથવા તો જે કોઈ આખા પિતૃપક્ષ દરમિયાન શ્રાદ્ધ-તર્પણ વગેરે નથી કરી શકતા તેવા શ્રદ્ધાળુઓ સર્વ પિતૃ અમાસના દિવસે શ્રાદ્ધ-તર્પણ, દાન કરી શકે છે.

આ વર્ષે પિતૃપક્ષની પૂણાર્હુતિ ૨૯મી સપ્ટેમ્બરના રોજ સોમવતી અમાસ સાથે થઈ રહી છે તે પણ એક સંયોગ છે. સામાન્ય રીતે તો દરેક અમાસ પિતૃકૃપા મેળવવા માટે ઉત્તમ છે, છતાં પણ સર્વપિતૃ અમાસનું વિશિષ્ટ મહત્ત્વ છે. કેમકે એવું કહેવાયું છે કે પિતૃપક્ષમાં શ્રાદ્ધ કરવાથી પિતૃઓની કૃપા વર્ષભર મળી રહે છે.

ઋષિઓના મતાનુસાર કહીએ તો મૃત્યુ બાદ જીવાત્મા ચંદ્રલોક તરફ ગતિ કરે છે અને ત્યાંથી પણ આગળ પિતૃલોકમાં જાય છે. આ મૃતાત્માઓને તેમના નિયત સ્થાન સુધી પહોંચાડવાની શકિત પ્રદાન કરવા માટે મરણોત્તર પિંડદાન અને શ્રાદ્ધની વ્યવસ્થા કરવામાં આવી છે.

શાસ્ત્રોમાં તો કહેવાયું છે કે જે વ્યકિત શ્રાદ્ધ કરે છે, તેને પિતૃઓના આશીર્વાદ મળે છે તથા તેને આયુ, બળ, પુત્ર, યશ, સુખ, વૈભવ અને ધન-ધાન્યની પ્રાપ્તિ થાય છે. મહર્ષિ સુમન્તુના મતાનુસાર ‘સંસારમાં શ્રાદ્ધથી વધુ કલ્યાણકર માર્ગ બીજો કોઈ નથી, માટે બુદ્ધિમાન મનુષ્યે પ્રયત્નપૂર્વક શ્રાદ્ધ કરવું જોઈએ.’

ગરુડ પુરાણમાં ઋષિએ જણાવ્યું છે ‘પિતૃપૂજનથી સંતુષ્ટ પિતૃઓ મનુષ્યને આયુ, પુત્ર, યશ, સ્વર્ગ, કીર્તિ, પુષ્ટિ, બળ, વૈભવ, પશુ, સુખ, ધન અને ધાન્ય આપે છે.’ માર્કન્ડેય પુરાણમાં ઋષિ કહે છે ‘ શ્રાદ્ધથી તૃપ્ત થઈને પિતૃઓ શ્રાદ્ધ કર્તાને દીઘાર્યુ, સંતતિ, ધન, વિધા, સુખ, રાજય, સ્વર્ગ અને મોક્ષ પ્રદાન કરે છે.’ જયારે મહાભારત અનુસાર ‘ પિતૃઓની ભકિત કરનાર પુષ્ટિ, આયુ, વીર્ય અને લક્ષ્મી મેળવે છે.’

એક સ્થળે ઉલ્લેખ છે કે એક અંગ્રેજ કે જે સંસ્કૃતના વિદ્વાન હતા તેમણે પોતાના પુસ્તકમાં લખ્યું કે ‘હિંદુઓમાં શ્રાદ્ધની પ્રથા ખૂબ પ્રાચીન છે અને આધુનિક સમય સુધી અતિપવિત્ર અને શુભ માનવામાં આવે છે. મારા વિચાર મુજબ તો પોતાના પૂર્વજો તરફ અગાધ શ્રદ્ધા અને સ્મરણભાવથી યુકત આ પ્રથા ખૂબ જ પ્રશંસનીય જ નહીં પણ આ પ્રથાને પ્રોત્સાહિત કરવાની જરૂર છે. પ્રાચીન સમયથી મનુષ્યનો એ દૃઢ વિશ્વાસ કે જો તે પોતાના મૃત પૂર્વજ અને સંબંધીઓની આત્માઓને તેમની મંગલકામનાની પ્રાર્થના કરી દરરોજ સંતુષ્ટ નહીં કરે અથવા તે મૃતાત્માઓની તૃપ્તિ માટે દાન આપવામાં સંકોચ કરશે તો તે અસંતુષ્ટ મૃતાત્માઓ તેમની શાંતિમાં બાધક બનશે, આ પ્રાચીન મત સર્વથા સારહીન નહોતો, એવો મારો મત છે.’

પિતૃપક્ષની સાથે પિતૃઓનો વિશેષ સંબંધ હોવાથી શાસ્ત્રોમાં પિતૃપક્ષમાં શ્રાદ્ધ કરવાનો વિશિષ્ટ મહિમા દર્શાવાયો છે. એવો ઉલ્લેખ છે કે મહર્ષિ જાબાલિ મુજબ ‘પિતૃપક્ષમાં શ્રાદ્ધ કરવાથી પુત્ર, આયુ, આરોગ્ય, અતુલ ઐશ્વર્ય અને ઈરિછત વસ્તુઓની પ્રાપ્તિ થાય છે.’ પરંતુ જેઓ શ્રાદ્ધનું વાસ્તવિક રહસ્ય નથી સમજતાં તેમને શાસ્ત્રોમાં મૂર્ખની સંજ્ઞા આપવામાં આવી છે. મહાભારતમાં આવતા એક પ્રસંગમાં વિદુરજી ધૃતરાષ્ટ્રને કહેતા હોય છે ‘જે મનુષ્ય પોતાના પિતૃઓ નિમિત્તે શ્રાદ્ધ નથી કરતાં તેમને બુદ્ધિમાન મનુષ્યો મૂર્ખ કહે છે.’
એવું કહેવાય છે કે જે રીતે નાનો યજ્ઞ કરવાથી તેની દિવ્ય સુગંધ અને ઉદાત્ત ભાવના સમસ્ત વાતાવરણ અને બધા જ જીવોને લાભ પહોંચાડે છે, તેવી જ રીતે કૃતજ્ઞતાની ભાવનાથી કરવામાં આવેલ શ્રાદ્ધ-કર્મ સમસ્ત જીવોમાં શાંતિમય ભાવનાનો સંચાર કરે છે. સદભાવનાનાં તરંગો તો જીવંત અને મૃત, બધાને પ્રભાવિત કરે છે. પરંતુ તેનો સૌથી વધુ હિસ્સો તેમને પહોંચે જેના માટે શ્રાદ્ધ કરવામાં આવ્યું હોય. શ્રાદ્ધ કરવાથી પિતૃઓ સંતુષ્ટ થઈને આશીર્વાદ આપે છે અને તેનાથી શ્રાદ્ધ કરનારનું સદા-સર્વદા કલ્યાણ જ થાય છે.

આમ સર્વપિતૃ અમાસનો દિવસ દિવંગત પિતૃઓ તરફ શ્રદ્ધા-સુમન અને કૃતજ્ઞતા અર્પણ કરવાનું વિશિષ્ટ પર્વ છે. શ્રાદ્ધનો અન્ય એક અર્થ થાય છે શ્રદ્ધાપૂર્ણ વ્યવહાર. તર્પણનો અર્થ થાય છે, તૃપ્ત કરવું. આમ, આ દિવસે શ્રાદ્ધ-તર્પણ એટલે પિતૃઓને તૃપ્ત કરવાની શ્રદ્ધાપૂર્વકની પ્રક્રિયા. સર્વ પિતૃ અમાસના દિવસે જે કર્મકાંડ થાય છે, તે આ જ હેતુથી કરવામાં આવે છે. આ કર્મકાંડની સાથોસાથ એવો ભાવ પણ રહેલો હોય છે કે અમે પિતૃઓ, મહાપુરુષો અને મહાન પૂર્વજોના આદર્શો, નિર્દેશો અને શ્રેષ્ઠ માર્ગનું અનુસરણ કરીને તેમના જેવા મહાન બનવાનો પ્રયત્ન કરીશું.

Toor dal with Spinach

I had this for the first time when I visited Reena in her Rhode Island abode in 1998. I loved it and since then have been cooking it frequently.

One small package of Spinach (I think it is 8 oz) from Safeway
One and ½ cup of Toor dal
One tomato and onion, chopped
One tablespoon of green pepper + ginger + garlic paste
Haldi/haldar - Half teaspoon
Water, using the finger measurement (as needed)
Pinch of methi seeds and 1 teaspoon of salt

Using a pressure cooker, cook all of the above. After the cooker is done, mash it all up, so that it becomes like one paste.

In a saucepan, add one teaspoon of ghee. Add jeera seeds, hing and then fry two cloves of finely chopped garlic, red chilli pieces, ½ teaspoon of garam masala and curry leaves.

Add this to the mashed spinach dal and combine everything. Taste it and if need be add lemon juice and adjust the salt. Add kothmir before serving it garmagaram with rice or rotlis.

Ganpati Sarjan ane Visarjan

સર્જન - વિસર્જન પરંપરા અને પરિવર્તન - Courtesy પં. વિજયશંકર મહેતા

સર્જનમાં તો મોહ હોય છે જયારે વિસર્જનમાં પ્રેમ, લગાવ અને રુચિથી વંચિત થવાની ક્રિયા છુપાયેલી છે.

આજે દરેકને સફળતાની આકાંક્ષા છે. દરેક ક્ષેત્રમાં સૌથી આગળ રહેવા સૌ કોઈ ઇરછે છે. ગણેશજીમાં આ તમામ બાબત છે. ગણપતિનું વ્યકિતત્વ સંદેશો આપે છે કે આપણા દરેક નિર્ણયની કાર્યપદ્ધતિમાં એક સભ્યતા, પ્રામાણિકતા, લોકતાંત્રિક અને ન્યાયપૂર્ણતાનો ભાવ હોવો જોઈએ. આજે ડગલે ને પગલે સતત સાવધાની અને રણનીતિક ચિંતનની આવશ્યકતા છે, ગણેશજી તેના પ્રતીક અને દાતા છે.

ગણેશજીને સાથે રાખીને આપણે પ્રલોભન, સંમોહન, દગો અને લોકોના પડ્યંત્રથી ખુદને બચાવી શકીએ છીએ. આપણી પ્રામાણિક છબી બનાવી કાર્યસિદ્ધિ કેવી રીતે કરવી એ આપણને સિદ્ધિવિનાયક બતાવે છે.

ગણેશ સ્થાપન અને પછી વિર્સજન આમ તો એક વ્યાવહારિક ઉત્સવ છે પરંતુ બહુ ઘ્યાનથી જૉઈએ તો આ એક આઘ્યાત્મિક વ્યવસ્થા છે. ગણેશોત્સવમાં બે સંદેશ છે, વિવેક અને વૈરાગ્ય.

સર્જનમાં તો મોહ હોય છે જયારે વિસર્જનમાં પ્રેમ, લગાવ અને રુચિથી વંચિત થવાની ક્રિયા છુપાયેલી છે. કોઈ પણ ભોગે સફળતા મેળવવાના આ સમયમાં વૈરાગ્યભાવની ખૂબ આવશ્યકતા છે, જે ગણેશ વિસર્જનથી ઉત્પન્ન થાય છે.
આજના સમયમાં સફળ થતાં જ અહંકાર અને નિષ્ફળ જતાં તણાવ (ડિપ્રેશન)માં આવી જવું સામાન્ય બાબત છે. લાંબી જીવનયાત્રા માટે આ બંને બાબત ખતરનાક છે. ગણેશ સર્જન (સ્થાપના)માં વિવેક આપણા અહંકારને નિયંત્રિત કરે છે તથા વિસર્જનમાં વૈરાગ્ય આપણને તણાવથી મુકત રાખે છે.

ગણપતિનું સંપૂર્ણ વ્યકિતત્વ જેટલું પારદર્શી છે તેટલું જ રહસ્યમયી છે, એથી જ એ પ્રતીકાત્મક છે. લોકાચાર અને વ્યવહારમાં લોકપ્રિય દેવતા ગણેશજી પોતાના વિસર્જનથી બીજો એક સંદેશ આપે છે તે છે ફેરફાર - પરિવર્તન. નવનિર્માણ માટે પોતાના જ સર્જનનું વિસર્જન કરવું પડે છે. પરિવર્તનમાં પ્રગતિ છુપાયેલી છે. આપણા નિર્ણયો, નીતિઓ અને રીતરિવાજૉમાં પરિવર્તન કરવામાં સમજદારી છે અને ગણપતિ સતત આનો સંકેત આપે છે.

ગણેશોત્સવને ૧૧૫ વર્ષ થવા આવશે. લાંબા સમય સુધી એક દેવતા પોતાની લોકપ્રિયતા સાથે આવી રીતે પૂજાય એ પણ એક ચમત્કાર છે.

તેમની લોકપ્રિયતાનું એક કારણ એ છે કે તેમનો સંબંધ ત્રિદેવ બ્રહ્મા, વિષ્ણુ, મહેશ સાથે છે. બ્રહ્માજીની પુત્રી રિદ્ધિ-સિદ્ધિ સાથે તેમનાં લગ્ન થયેલાં. જયારે તેમનું મસ્તક કપાયું ત્યારે સ્વયં વિષ્ણુ હાથીનું મસ્તક લઈ આવ્યા અને લગાવી દીધું. મહેશે તેમને ગણોના પતિ(ગણપતિ) તથા પોતાના પુત્ર માન્યા છે, એટલા માટે ગણેશજી ઉત્તરોત્તર લોકપ્રિય અને લોકપૂજય બનતા ગયા.

લોકમાન્ય તિલકે ગણપતિજીને કેમ પસંદ કર્યા? પહેલું કારણ એ છે કે તેઓ પ્રથમ પૂજય છે તથા બીજું કારણ કે તે વિધ્નહર્તા છે. કોઈ પણ વ્યકિત ગમે તે દેવનો ઉપાસક હોય, ગણેશજીની વિરુદ્ધ નથી જઈ શકતો. સમાજને સંગિઠત કરવા માટેના શ્રેષ્ઠ દેવતા છે. તે સમયે તિલકનો વિચાર યોગ્ય હતો કે ધાર્મિક ઉત્સવને લીધે બ્રિટિશ સલ્તનત સીધો હસ્તક્ષેપ ન કરે. એટલે જ ૧૮૯૩માં પૂનામાં સૌપ્રથમ તેનું આયોજન કરવામાં આવ્યું, અને આઝાદીના આંદોલનમાં આ એક પ્રભાવશાળી સાધન બની ગયું.

જો ઊંડાણપૂર્વક જોઈએ તો પૌરાણિક સાહિત્યથી લઈને આજ સુધી ગણપતિના દેવત્વનો એક સુવ્યવસ્થિત ગ્રાફ નજરે પડે છે. વેદકાળમાં એક સામાન્ય દેવતા કાળાંતરે ઓમ્ મંત્ર સ્વરૂપ, પરબ્રહ્મના રૂપે સગુણ અને નિર્ગુણ બંને ભાવથી પૂજાયા. વિધ્ન વિનાયક અને સિદ્ધિદાતાના રૂપે લોકોના દિલો-દિમાગમાં જલદી વસી ગયા. ગણેશજીના જન્મની દરેક કથામાં ન તો માત્ર આઘ્યાત્મિક રહસ્ય છે બલકે આ કથાઓ મનોવૈજ્ઞાનિક, નીતિવિષયક અને શિક્ષાપ્રદ પણ છે.

ભારતીય સંસ્કૃતિમાં શ્રીકૃષ્ણ એવા અવતારી હતા જેમણે જ્ઞાન, બુદ્ધિ, બળનો વ્યાવહારિક અને દાર્શનિક સદુપયોગ કર્યો હતો. ગણપતિ અને શ્રીકૃષ્ણમાં બહુ સામ્યતા છે. બ્રહ્મવૈવર્ત પુરાણમાં ગણેશ ખંડમાં એક કથા છે. શિવ-પાર્વતીનાં લગ્ન પછી અમુક સમય સુધી તેમને સંતાન ન થતાં પાર્વતીજીએ દુ:ખી થઈને એક દિવસ શિવજીને કહ્યું, હું પુત્રની ઝંખના રાખું છું. શિવજીએ પુણ્યક નામનું વ્રત કરવાનું કહ્યું. તેમણે કહ્યું કે, વ્રત પૂર્ણ થતાં જ શ્રીકૃષ્ણ તમને પુત્ર સ્વરૂપે પ્રાપ્ત થશે. પુરાણમાં જણાવ્યું છે કે ગણપતિના રૂપે શ્રીકૃષ્ણ દરેક કાળમાં પાર્વતીજીના પુત્ર બનીને આવે છે. ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ પોતાના સમસ્ત અંશો અને કલાઓની સાથે પાર્વતીના પુત્રના રૂપે પ્રગટ થયા છે.

ગણપતિ વિસર્જનમાં વૈરાગ્ય આપણને સહનશીલતા અને પરિવર્તન શીખવાડે છે, તેમજ તેની સ્થાપનાનો વિવેક આપણને જીવનનાં કર્મોપ્રતિ નિષ્કામતા પ્રદાન કરે છે. સમજદારીના આ જમાનામાં સંપૂર્ણ જીવનશૈલી બદલાઈ ગઈ છે. આપણે સક્ષમ થઈ ગયા છીએ પરંતુ આપણાં સંકટો ઓછાં નથી થયાં. જિંદગીમાં પૈસો આવી ગયો પરંતુ જીવનમૂલ્યો ખોતાં ગયાં. મોઢેથી મીઠા પણ દિલમાંથી પ્રેમ ગાયબ.
જીવન જીવવાની યુકિત છે પણ યોગ્યતા નથી. ખૂબ ધન, વિધા, કીર્તિ કમાયા અને ખર્ચ પણ કરીએ છીએ પરંતુ દિલ હૈ કી માનતા નહીં... બેચેની રહ્યાં કરે છે, એટલા માટે સમજદારીને વિવેક સાથે જોડવામાં આવી છે. જયારે સમજદારી વિવેક સાથે જોડાઈ જાય તો તેનું નામ ઇમોશનલ ઇન્ટેલિજન્સી, ભાવનાત્મક વિદ્વતા, સંવેદનશીલ યોગ્યતા, પરોપકારી દક્ષતા જેની આજે ખૂબ આવશ્યકતા છે અને આ સમયમાં ગણેશજીનો આ જ મહાપ્રસાદ છે.
**************************************************************************

Reading Material (Continued)

માનવીની મહાનતાનું રહસ્ય સમજશકિત - Courtesy Paramanand Gandhi

મનન કરે તે મનુષ્ય. મનુષ્યમાં મનન કરવાની શકિત છે. કંઈક જોયું એટલે તેનામાં સંવેદના જાગે છે. તદાનુસાર તેનામાં પ્રત્યાઘાત ઊઠે છે, પણ એમ તો પશુમાં પણ આ પ્રત્યાઘાત થાય જ છે ને રોટલાનો ટુકડો ફેંકો તો તેના પ્રત્યાઘાતરૂપે તે પૂંછડી પટપટાવતો રોટલો લેવા દોડે જ છે, પરંતુ મનુષ્યમાં મનન શકિત છે તેથી તે રોટલો જોયા પછી તરત દોડતો નથી. તે વિચાર કરશે કે મારાથી તે લેવાય કે નહીં? પ્રભુએ મનુષ્યમાં સમજવાની આ શકિત મૂકી છે અને એ સમજવાની શકિતમાં જ માનવીની મહત્તાનું રહસ્ય છે. માણસ જીવે છે ને તો પણ તેની પાછળ કાંઈક સાચી -ખોટી પણ સમજણ છે. તેનામાં તે શકિત ન હોત તો ઇતર પ્રાણીમાં જ તેની ગણતરી થાત.

મનુષ્ય તો તે ગણાય કે જે પોતાની સમજણ સાથે બેવફાઈ ન કરે, બાંધછોડ ન કરે. અંદરથી અવાજ આવતો હોય કે ‘તું જૂઠું બોલે છે.’ તોયે તે અવાજને દાબીને ‘એવું તો બધા જ કરે છે. તે સિવાય સંસારમાં જિવાય કેમ?..’ આવા અનેક પ્રસંગોએ અંદરના અવાજને દાબીને માણસ જીવનવ્યવહાર કરે છે ત્યારે તે તેની આત્મવંચના કરે છે અને માણસાઈ ગુમાવી બેસે છે. તેથી આપણે ભૂલી જઈએ છીએ કે, ‘હું મનુષ્ય છું’. મનુષ્ય હોવાને કારણે મારા ઉપર જે પણ જવાબદારી આવે તેને નિભાવીને મારે જીવવાનું છે તેનું તેને વિસ્મરણ થયું છે. તેથી તેનો માનવતા કરતાં પશુત્વ તરફનો વ્યવહાર વધુ છે. અને આવાં બધાં કારણોને લીધે સમાજમાંથી માનવતા મરી પરવારી છે.

આપણાથી રખે એ ભુલાય કે મનુષ્ય એ કેવળ હાડમાસનું પૂતળું યા તો વાસનાઓનો પુંજ નથી. મનુષ્યનું સત્ત્વ તો આત્મસત્તામાં છે, ભગવદ્સત્તામાં છે અને તે પ્રગટ કરવામાં જ તો મનુષ્યને મનુષ્ય જન્મ મળ્યો છે.

તેથી ભગવાને મનુષ્યની સમજણ આપતાં કહ્યું છે, મમ્ વત્માનુવર્તન્તે મનુષ્ય: પાર્થ સર્વશ: (અ-૩ુ૨૩). હે અર્જુન! ત્રણે લોકમાં મારે કાંઈ પણ કર્તવ્ય કરવાનું નથી. કારણ કે મારે કાંઈ મેળવવાનું બાકી નથી.(કારણ કે ભગવાન પૂર્ણકાય છે.) છતાં પણ હું કર્મમાં પ્રવૃત્ત રહું છું. આળસ ત્યજીને નિત્ય કર્મ કરું છું કારણ કે હું જ જો કર્મમાં પ્રવૃત્તિ ન કરું તો મનુષ્ય કોને અનુસરશે? આપણે ભગવાનને અનુસરીએ તેથી તે અવિરત કર્મ કરે છે અને તેમ કરીશું તો મનુષ્ય ગણાઈશુંને?

આ તો એના જેવું થયું કે દીકરો કંઈક શીખે તેથી એકાદ બાપ પ્રવૃત્તિ કરતો હોય છે પણ દીકરો તેનાથી વિપરીત જ પ્રવૃત્તિ કરતો હોય તો?

ભગવાન અવિરત કર્મયોગથી નિરપેક્ષ ભાવે રાય અને રંક તરફ સમદૃષ્ટિ રાખીને સૃષ્ટિનું સંચાલન-નિયમન કરે છે અને સમદૃષ્ટિ રાખીને દરેકને તેમના કર્મ પ્રમાણે ફળ આપે છે, પરંતુ આપણા બધા જ વ્યવહારના કેન્દ્રમાં આપણો સ્વાર્થ જ હોય છે. માણસ એ ભૂલી જાય છે તે જીવ છે અને તેણે પ્રભુને અનુસરવું જરૂરી છે. પ્રભુને આપણને જે પણ શરીર સંપદા, વિત્ત સંપદા કે બુદ્ધિ સંપદા આપી છે તે સૃષ્ટિને સજાવવા માટે છે. એકાદ માળી બાગમાં ફૂલોની માવજત કરે, ખાતર-પાણી આપે, નિંદામણ કરે તે રીતે આપણે પણ આ ઈશનિર્મિત સૃષ્ટિના માળી બનાવાનું છે. સૃષ્ટિનને સજાવવાની છે અને તેમ થશે તો આપણામાં માણસાઈ જીવિત રહેશે અને પ્રભુ હરખાઈ જશે. તો તે માટેનું આપણું પ્રદાન કેવું અને કેટલું?

*****************************************************************************

Radhe Radhe rato, chale aayenge bihari

રાધે રાધે રટો ચલે આયેંગે બિહારી... Courtesy સુનિલ એ. શાહ

ભારતના ઉત્તરપ્રદેશ પ્રાંતસ્થિત ચોર્યાશી કોશી વ્રજ મંડલમાં બરસાના નામનું ગામ આવેલું છે. લગભગ આજથી પાંચ હજાર વર્ષ પહેલાં દ્રાપરયુગ દરમિયાન ત્યાંના ધનાઢય ગોપાધિપતિ દંપતી કલાવતી અને વૃષભાણજીને માતા-પિતાનું સદ્ભાગ્ય અર્પવા અને ભગવાન શ્રીકૃષ્ણની લીલાઓના વિસ્તાર અર્થે ભાદરવા સુદ આઠમના શુભદિને જયેષ્ઠા નક્ષત્રના ચોથા ચરણમાં પ્રાત:કાલે દિવ્ય ગૌરાંગી કન્યારૂપે શ્રીકૃષ્ણના હૃદયની અધિષ્ઠાત્રી શ્રીરાધિકાજીનો જન્મ થયો હતો.

ત્રેતાયુગમાં જાનકી દ્રાપરમાં શ્રીરાધા અવતારે અવતર્યા બાદ ત્રણ વર્ષ પછી ભગવાન વિષ્ણુના આઠમા અવતાર રૂપે આ ધરતી પર શ્રીકૃષ્ણાવતાર સંપન્ન થયો. આમ શ્રીકૃષ્ણથી રાધિકાજી ઉંમરમાં ત્રણ વર્ષ મોટાં હતાં. જૉ વ્રજશ્વેરી, રાસેશ્વરી, શ્યામસખી શ્રીરાધાએ વ્રજભૂમિમાં અવતાર ના લીધો હોત તો આપણને બંસીધર, બાંકેબિહારી, શ્રીકૃષ્ણ કનૈયાની બાળલીલાઓની ઝાંખી કદાપિ ન થઈ હોત!

આપણને મળ્યા હોત પાર્થસારથી, દ્વારકાધીશ યોગેશ્વર શ્રીકૃષ્ણ! શ્રીરાધિકાજીનો ઉલ્લેખ હરિવંશ, વાયુપુરાણ અને ભાગવતમાં ગૃપ્ત રીતે દર્શાવ્યો છે. સંતો મહંતો જણાવે છે કે શ્રીરાધાજી અને શ્રીકòષ્ણ એક જ પરમતત્ત્વ છે. પૃથ્વી ઉપર લીલા માટે જ તેઓ જુદા બન્યાં છે.

શ્રીરાધાનાં જેટલાં નામો છે તે છે સરસ, પરંતુ સૌથી સરસ ને મહિમાવાળું લોકજીભે તો એક જ નામ વસેલું છે શ્રીરાધા-શ્રીરાધે. જય શ્રીરાધે કòષ્ણની પ્રાણેશ્વરી, તો રાધાના પ્રાણ છે બિહારી. રાધા નામથી જ શ્રીકૃષ્ણ દ્રવીભૂત રસમય થાય છે. જય શ્રીરાધે બોલનાર પર શ્રીકૃષ્ણ ખુશ છે કારણ કે ભકત રાધા બોલી શ્રીકૃષ્ણને પ્રિયતમાનું સ્મરણ કરાવે છે. ઠાકુરજીની સામે બેસીને રાધાનું સ્મરણ કરવું એ ઠાકુરજીની સેવા કરવી બરાબર છે. શ્રીરાધા એટલે કૃષ્ણ વગર કશું નથી તે. રાધા સવાગને અતિ સુંદર છે. પ્રભુને વિચલિત કરવાનાર જે છે તે રાધા. શરીર અને આત્મા એકબીજાના આધારે છે તેમ શ્રીકષ્ણ રાધા છે. શ્રીકૃષ્ણ વિના રાધા નિર્જીવ છે. રાધા વગર કૃષ્ણમાં પ્રાણ નથી. રાધામાં શ્રીકૃષ્ણ નથી તો એ છે નિર્વિકાર.

શ્રીરાધાનો કૃષ્ણ પરનો પ્રેમ અનુપમ છે. શ્રીરાધા છે શ્રીકૃષ્ણના પ્રેમની પૂર્ણતા. શ્રીરાધા તો સર્વોત્તમ આનંદ-પરમાનંદના પ્રતીકરૂપે વિધમાન છે જે સર્વોરચ આઘ્યાત્મિક સ્તરેથી અવતરિત થઈને શરીરના કણ કણમાં વ્યાપ્ત છે.
શ્રીકòષ્ણની ભકિત કરનાર નરસિંહ મહેતા, મીરાંબાઈ, પાનબાઈ અને અર્જુન આ બધા જ ભકત શ્રીકૃષ્ણનાં ગુણગાન ગાતાં થાકતાં ન હતાં અને તેથી જ શ્રીકૃષ્ણે નરસિંહ મહેતાની લાજ રાખી. મીરાંબાઈના ઝેરના કટોરાને અમૃત બનાવ્યો. પાનબાઈનું સતિત્ત્વ જાળવ્યું, અર્જુનને યુદ્ધના સમયે રણ મેદાનમાં ગીતાજ્ઞાનનું રસપાન કરાવીને યુદ્ધ માટે યોગ્ય માર્ગ બતાવ્યો.

આ બધા જ ભકતોમાં કૃષ્ણભકિત માટે સૌથી મોટું સ્થાન કે ભકિતનું સ્વરૂપ છે ‘રાધાજી’. જેમણે ભકિતમાં પોતાનું સર્વસ્વ જીવન કૃષ્ણને અર્પણ કરી દીધું. ભકિત, સમર્પણ, શ્રમ, સેવા, ત્યાગ, બલિદાન અને નિસ્વાર્થ ભકિતથી જ રાધાજી એ શ્રીકૃષ્ણનું બિરુદ પ્રાપ્ત કર્યુô છે. શ્રીકૃષ્ણને સ્વયં એમની આઠ જયેષ્ઠ રાણીઓ રુકિમણી, સત્યભામા, રોહિણી, ભદ્રા, લક્ષ્મણા, કાલિન્દી, મિત્રવિન્દા અને સોળ હજાર એકસો ગોપાંગનાઓની વરચે શ્રીરાધા છે, પરંતુ શ્રીકૃષ્ણને તો અતિ વહાલી રાધા જ છે. રાધા એ કૃષ્ણની પ્રાણપ્રિયા જ નહીં પ્રાણપ્રેરક, પ્રેરણા સ્ત્રોત, શકિત આરાધના છે. માટે જ શ્રીકૃષ્ણે રાધાને પોતાની સાથે જનપૂજય બનાવી દીધી છે. તેથી જ તો કહેવાય છે કે રાધા બિના શ્યામ આધા!

પ્રથમ રાધાકૃપા ને પછી જ કૃષ્ણકૃપા તરે એટલે કે ભકિતની ઉપાસના પ્રથમ કરો પછી ભગવાનની ઉપાસના. ભકિતથી ભકત થયા પછી જ ભગવાન મળે. કૃષ્ણ રાધાથી આવૃત્ત છે. પુરુષ પ્રકૃતિથી આવૃત્ત છે. રાધા સંહારશકિત પણ છે. અંદર રહેલાં ભકિત અવરોધક પરિબળોનો તથા વિકારોનો નાશ કરે છે. શ્રીરાધાને આધીન છે પરમ શકિત. તેથી શ્રીકૃષ્ણને સરળતાથી પામવા હોય, મનાવવા હોય તો શ્રીરાધાજીનું સતત સ્મરણ કરીએ. તેથી તો કહેવાય છે કે, ‘રાધે રાધે રટો... ચલે આયેંગે બિહારી’

રાસલીલા સમયે શ્રીકૃષ્ણનો પ્રેમ સોળ હજાર એકસો આઠ ગોપાંગનાઓ અને રાધાજી વરચે વહેંચાઈ ગયો હતો. તેમ છતાં શ્રીરાધાજી તો ફકત કૃષ્ણના પ્રેમમાં, ઘ્યાનમાં સતત તરબોળ રહેતાં. પલભર માટે શ્રીકૃષ્ણ સ્મરણથી વિમુખ થતાં નહોતાં અને તેમનું ધક... ધક... દિલ શ્રીકૃષ્ણના રટણ સાથે સતત ધબકતું રહેતું હતું.

શ્રીરાધાજીની કૃષ્ણ સાથેની નિત્યલીલા છે. રાધાજી ગોરા છે તો શ્રીકૃષ્ણ શ્યામ છે. રાધાજી એક વાર શ્રીકૃષ્ણને કહે છે... પ્રાણપ્રિયે હું ગોરી ને તમે શ્યામ કેમ છો? શ્રીકòષ્ણ તેમની પ્યારી રાધાને કહે છે જગતમાં તારો મહિમા અપરંપાર થાય માટે હું શ્યામ છું. હે, હૃદયેશ્વરી આપ મને અતિવહાલા છો.

આમ આપણને સૌને શ્રીરાધાજીના જીવનમાંથી દિવ્ય સંદેશો મળે છે. શ્રીરાધાજીના પ્રેમમય, ભકિતમય જીવનને અપનાવીને આપણે સૌ આજના રાધાષ્ટમીના પાવનપર્વે વ્રજનંદિની રાધાનાં ગુણગાન ગાઈને તન,મન, બુદ્ધિ, ચિત્ત, અહંકાર વગેરેની શુદ્ધિ કરીને ભગવાન શ્રીકૃષ્ણને પામીએ.

Lessons from Ganesh

Lessons from Ganesh - Courtesy Rediff 2008
While there are many spiritual lessons to be learned from the stories of Lord Ganesha, there are some lessons that find a place in our every-day professional and personal lives as well. We take a look at some of them:
Act in good faith - Whatever Lord Ganesha undertook, he undertook with conviction and self-belief. It was the belief that his actions were in his and his mother Parvati's best interests is what governed his thoughts and translated into challenging acts, feats that improved his abilities and honed his skills.

It is this that we need to inculcate in ourselves, in the way we work. Any job, if it is worth doing, is worth doing well. Whatever the task you are faced with, face it with courage and conviction and do it to the best of your ability. At the end of the day, even if your effort goes unrecognised, you have the satisfaction of knowing that you gave it your best shot.


Depend on yourself - One of the other names Ganesha is known as is Vinayak, meaning master of oneself. This signifies independence in thought and action. Whether in one's professional or personal life, one must act on one's beliefs after due consideration of relevant factors. Take ownership and responsibility for your actions and their outcome. Just knowing that you alone are responsible will make you take the decision that much more seriously.


Every obstacle can be overcome - Lord Ganesha is also known as Vigneshwara, one who removes obstacles. It is for this reason that he is invoked in times of crisis by believers and also why business ventures are started with a puja (prayer ceremony) in his name. Removing obstacles is his religion.
To take this a step further, one must believe that every obstacle can be overcome. One must also make removing obstacles a dharma in one's own life. Whether in your professional or personal life, with the right attitude -- a never-say-die attitude -- even what seems like the most insurmountable difficulty can be handled without your world falling to pieces. All you need is faith in yourself.

Lord Ganesha is considered one of the most powerful gods in Hinduism, unlike the other gods who choose bejeweled chariots, his vehicle is the modest mouse. The mouse is seen to signify darkness and, as the Lord's vehicle, is believed to signify the journey from darkness (or ignorance) to light or enlightenment.
Another interpretation is that Ganesha wins hearts through simple methods, and this too holds a lesson. A shiny car or extravagant lifestyle might impress, but to win hearts, the simplest way is through one's actions -- through simple gestures of affection and respect.


Seek knowledge - While Lord Ganesha has been attributed with many of the qualities proverbially credited to elephants, the most well-known are the ears and trunk -- which suggest curiosity, the quest for wisdom and knowledge. His large head and ears are said to indicate an open-minded attitude that helps him accrue wisdom.

These are qualities that we could do well to adopt to improve and grow as a person. Read, explore, listen and learn -- nothing is irrelevant and nothing insignificant. Only when one educates oneself and listens to all sides of an argument can one judge what one truly believes in, what one wants and how it can be achieved. that every obstacle can be overcome. One must also make removing obstacles a dharma in one's own life. Whether in your professional or personal life, with the right attitude -- a never-say-die attitude -- even what seems like the most insurmountable difficulty can be handled without your world falling to pieces. All you need is faith in yourself.

Ganpati Bappa Morya

Ganpati festival began on September 3rd. This is my 2nd favorite festival, first being Janmashtami. I have moved out of Bombay 25 years ago but Bombay has not moved out of my heart. I dearly miss all the festivals - I wish I can share that experience with my son, some day.
For the next ten days, I will be preparing something sweet for my rolu-polu Ganpati, shower him with extra love and get his blessings. I have tried to write down all of my favorite artis and readings for him. Hope you all find it useful.

***************************************************************************
Sukhkarta dukhharta varta vighnachi
Nurvi purvi prem krupa jayachi
Sarvangi sundar uti shendurachi
Kanthi zalke mal mukta- phalachi
Jay dev jai dev jay mangal murti
Darshanmatre mankamana purti

Ratnakhachit fara tuj gaurikumra
Chandanachi uti kumkumkeshara
Hirejadit mugut Shobhato bara
Runzunati nupure charni ghagaria

Lambodar Pitambar phadivarbandhana
Saral sond vakratunda trinayana
Das ramacha vat pahe sadana
Sankti pavave Nirvani Rakshave survarvandana
***********************************************************************
Shendur lal chadhayo achchha gajmukhko
Dondil lal biraje sut gauriharko
Hath liye gudladdu sai survarko
Mahima kahe na jay lagat hoo padko
Jai jai shri ganraj vidhyasukhdata
Dhanya tumara darshan mera man ramata
Ashto siddhi dasi sankatko bairi
vignavinashan mangal murat adhikari
Koti surajprakash aisi chhabi teri
Gandasthala madmastak jhoole Shashihari
Bhavbhagat se koi sharanagat ave
santat sabhi bharpur pave
Aise tumMaharaj moko ati bhave
Gosavinandan nishidin gun gave
***************************************************************************
Ghalin lotangan vandin charan
Dolyani pahin rup tujhe
Preme alingan anande pujin
Bhave ovaleen mhane nama
Twamev mata cha Pita twamev
Twamev bandhusch sakha twamev
Twamev Vidhya dravinam twamev
Twamev sarwam mam dev dev
Kayena vacha manasendriyenva
Buddhayatmna va prakrutiswabhavat
Karomi yadhyat sakalam parasmai
Narayanayeti samarpayami
Achyutam keshavam ramnarayanam
krushanadamodaram vasudevam hari
Shridharam Madhavam gopikavallabham
Janaki nayakam ramchandra bhaje
Hare ram hare ram ram ram hare hare
Hare krishna hare krishna KrishnaKrishna hare hare
*****************************************************************************
Jai Ganesh, jai Ganesh, jai Ganesh deva
Mata jaki Parvati, pita Mahadeva.

Ek dant dayavant, char bhuja dhari
Mathe par tilak sohe, muse ki savari

Pan chadhe, phul chadhe, aur chadhe meva
Ladduan ka bhog lage, sant kare seva.

Jai Ganesh, jai Ganesh, jai Ganesh deva,
Mata jaki Parvati, pita Mahadeva…

Andhan ko ankh det, kodhin ko kaya
Banjhan ko putra det, nirdhan ko maya
Surya shaam sharan aye, safal kije seva.
Jai Ganesh, jai Ganesh, jai Ganesh deva,
Mata jaki Parvati, Pita Mahadeva… . ***********************************************************************

Micchami Dukkadam

Jain Prajushan were from August 27 to September 3, 2008. Here are some reading materials related to Jainism.

૧૧ કર્તવ્યો આત્માની ગાડીને ગતિ આપે છે - Bhaskar Network, Ahmedabad
સૂરીલા સૂરો કાનમાં એક ભનક ઝૂરી જાય છે. જે મનને ગુંજન થતું હોય... કાલનાં પાંચ કર્તવ્યોનું ગુંજન પ્રત્યેક જૈનના હૃદયને ગૂંજતું કરી મૂકયું. પર્યુષણનાં પાંચ કર્તવ્ય પછી પ્રારંભાય વાર્ષિક ૧૧ કર્તવ્યો. પાંચ કર્તવ્ય પર્યુષણ દરમિયાન આચરવાના હોય છે જયારે આ ૧૧ કર્તવ્યો વર્ષ દરમિયાન આચરવાનાં હોય છે. પાંચ કર્તવ્યો આત્માની ગાડીને શકિતશાળી, વ્યવસ્થિત બનાવે છે, જયારે ૧૧ કર્તવ્યો તે ગાડીને ગતિ આપે છે. શકિત બાદ ગતિ આવશ્યક છે. ગતિ દ્વારા લક્ષ્ય સુધી પહોંચી શકાય છે. પ્રવૃત્તિરૂપ આ ૧૧ કર્તવ્યો છે. હવે આપણે ૧૧ કર્તવ્ય અને તેનું સામાન્ય રૂપ જૉવા પ્રયત્ન કરીએ.
૧. સંઘપૂજા - તીર્થંકર પરમાત્મા ચતુર્વિધ સંઘની સ્થાપના કરે છે. તે સાધુ-સાઘ્વી-શ્રાવક-શ્રાવિકા રૂપ હોય છે.
૨. સાધર્મિક ભકિત - પર્વાધિરાજના કર્તવ્યમાં પણ સાધર્મિક વાત્સલ્યરૂપ કર્તવ્ય હતું.
૩. યાત્રાત્રિક - વર્ષ દરમિયાન રથયાત્રા -તીર્થયાત્રા મહોત્સવરૂપ અષ્ટાન્હિકા યાત્રા કરવી, જે દ્વારા શાસન પ્રભાવના ખૂબ સુંદર રીતે થઈ શકે છે. એના દ્વારા ગામો ગામના જિનાલયોનાં દર્શન અને ત્યાંના સંઘોની જરૂરિયાત પૂર્તિ થઈ શકે છે.
૪. સ્નાત્ર મહોત્સવ - સ્ના=પવિત્ર-ત્ર-રક્ષણ કરવું. પવિત્રતાનું રક્ષણ કરે તેવો મહોત્સવ એટલે સ્નાત્ર મહોત્સવ.
૫. દેવદ્રવ્ય વૃદ્ધિ - પરમાત્માના જિનાલયના જિર્ણોદ્ધારાદિમાં કામ લાગે. જિનાલય નિર્માણમાં કામ લાગે તે અર્થે દેંવદ્રવ્યની વૃદ્ધિ થાય તેવું કોઈને કોઈ અનુષ્ઠાન વર્ષ દરમિયાન કરવું, જેથી તમામ સ્થાપત્યો તમામ પરમાત્મા ભકિત કેન્દ્રોની સુચારુ વ્યવસ્થા થાય. અલબત્ત આ બધાં અનુષ્ઠાનોથી માત્ર બાહ્યિક વ્યવસ્થા પૂર્ણ થાય તે જ લાભ નથી. આંતરિક વિકાસ પણ ખૂબ થાય છે તે પણ વાત નિહિત જ છે.
૬. મહાપૂજા - પરમાત્મા ઉપકારોની સ્મૃતિ સાથે ખૂબ ભાવોલ્લાસ પૂર્વક પ્રભુભકિત કરવી.
૭. રાત્રીજાગરણ - રાત્રીના પરમાત્માના ગુણગાન સામૂહિક પણેર્ ગાવા રૂપ આ કર્તવ્ય છે.
૮. શ્રુતભકિત - જિન આગમનના રક્ષણ માટે પૂરતું ઘ્યાન આપવું જોઈએ.
૯. ઉજમણું - તપના આનંદની અભિવ્યકિત આ કર્તવ્ય દ્વારા થાય છે.
૧૦. તીર્થ પ્રભાવના - તીર્થ એટલે શાસન. શાસનની પ્રભાવના થાય તેવું કંઈ પણ કાર્ય વર્ષ દરમિયાન કરવાનું, જેથી આપણું વૈયકિતક પુણ્ય વિકસે છે અને શાસનની સંપત્તિ વધે છે.
૧૧. આલોચના - વર્ષ દરમિયાન કોઈ પણ માનસિક-વાચિક-કાયિક અકર્મ થયું હોય તો તે ગુરુ સન્મુખ નિખાલસપણે પ્રગટ કરી તેની આલોચના= પ્રાયિશ્ચત લેવું અને તે દ્વારા દુષ્કૃત્યોના ડાઘ ઘોઈ આત્મપવિત્ર કરવો.

આમ વ્યકિત અને શાસન ઉભયોપયોગી આ ૧૧ કર્તવ્યો ખૂબ ભાવપૂર્વક શ્રાવકે આચરવા જોઈએ. - ગરછાધિપતિ સૂર્યોદયસાગર સૂરીશ્વરજી મ.સા.

*****************************************************************************

ધર્મ ભાવનાને પુષ્ટ કરવું પૌષધવ્રત - Bhaskar Network, Ahmedabad

મહાપર્વ પર્યુષણના બે દિવસો સુખરૂપ પસાર થઈ ગયા. પર્વના પાંચ કર્તવ્યો અને વાર્ષિક ૧૧ કર્તવ્યોનું નિરૂપણ સાંભળી કર્ણ તૃપ્ત બન્યા. કાંઈક કરી છૂટવાના મનોરથો જાગ્યા અને વ્યકિતગત કે સામૂહિક રીતે કર્તવ્યો અદા કરવાનાં ચક્રો પણ ગતિમાન થયાં. પર્વોપર્વની રીતે આરાધાય તો ખરેખર મોહને માર્યે જ છૂટકો. મોહ એટલે આપણને દરેક સમયે પજવતા રાગ-દ્વેષ, વિષયની વૃત્તિ, કષાયોની ગુલામી. આ આંતરિક શત્રુઓ છે. શત્રુને હણ્યા વિના કે કાયમી જીત્યા વિના જેમ યુદ્ધનો ભય ટળતો નથી અને નિશ્ચિત રાજય ભોગવવા મળતું નથી, તેમ આંતરિક શત્રુઓને હણ્યા વિના કે છેવટે કાબૂમાં લીધા વિના આંતર-દ્વંદ્વો મટતાં નથી અને આત્મિક અખંડ-અક્ષય રાજય ભોગવવા મળતું નથી.
આંતરિક શત્રુઓને હણવા માટેનું યુદ્ધ એટલે મહાપર્વ -પર્યુષણા! કારણ પર્યુષણ પર્વમાં એક પણ એવી વસ્તુ આરાધાતી નથી કે જેથી મોહને પોષણ મળે. મોહ માયકાંગલો થાય ત્યારે બાકીના સાથીદારો પણ માયકાંગલા બની જાય અને આત્મા પોતાની સંપૂર્ણ શકિતને પ્રાપ્ત કરી એ બધા ઉપર કાયમી વિજય મેળવી જાય.
પર્વ-મહાપર્વના દિવસોમાં આ જ એક ઉદ્દેશ્યથી અનેકાનેક પ્રકારની ધર્મારાધનાઓ વિહિત કરવામાં આવેલી છે. જૈનાગમોમાં પૌષધની વાતો ખૂબ જ વિસ્તારથી વર્ણવેલી જોવા મળે છે. શ્રાવકના બાર વ્રતમાં ૧૧મુ વ્રત ‘પૌષધોપવાસ’નું છે. એમાં ઉપવાસપૂર્વકનો પૌષધ કરવાનો હોય છે.
પૌષધ એક એવું અનુષ્ઠાન છે કે એને કરનાર સહજતાથી ધર્મની પુષ્ટિ પામે. ધર્મને પોષે-પુષ્ટિ કરે તેનું નામ પૌષધ. પૌષધના નિયમ-વ્રતમાં મુખ્યત્વે ચાર બાબતો હોય છે.
સામાન્ય નિયમ એવો છે કે પૌષધ પર્વતિથિએ કરવો અને પૌષધમાં ઉપવાસ કરવો. પરંતુ એનો મતલબ એવો નહીં કે અપર્વતિથિએ ન જ કરવો કે ઉપવાસ નહીં કરી શકનારે પૌષધ ન જ કરવો. શ્રાવકને રોજ કરવાની અનુકૂળતા ઓછી હોય માટે પર્વતિથિનું વિધાન અને ઉત્કૃષ્ટ તપ માટે ઉપવાસનું વિધાન કર્યું છે. હવે બીજી બાબત છે શરીરસત્કાર ત્યાગ. જે દિવસે પૌષધ કરવો હોય એ દિવસે કોઈ પણ પ્રકારની શરીરશોભા ન કરાય. સ્નાન, મંજન, વાળ ઓળવા, ટાપટીપ, મેક-અપ વગેરે કશું ન કરાય.
પૌષધના દિવસે અને રાત્રે બ્રહ્મચર્યનું પાલન કરવું જોઈએ. પોતાનાં મન અને ઈન્દ્રિયોને અનુકૂળ વિષયોમાં જતાં-દોડતાં અટકાવવાં જોઈએ.
ચોથી બાબત છે, અવ્યાપાર. પૌષધ સમયે સંસાર સંબંધી કોઈ પણ પ્રવૃત્તિ, વ્યાપાર-ધંધો, ઉધોગ આદિ કોઈ પણ પ્રવૃત્તિ કરવી કરાવવી ન જોઈએ. આ કંડીશન ખૂબ જ મહત્ત્વની છે. છાપાં-મેગેઝીન, નવલકથાઓ સાહિત્ય રસ પોષે તેવાં પુસ્તકો, રાજકારણ આદિની વાતોચીતો આ બધાથી તદ્દન અળગા રહેવું જોઈએ.
આમ સૌ કોઈ આ પૌષધવ્રતને આરાધી પર્વ આરાધનાનાં ફળ સ્વરૂપ પરમાત્મપદના ભાગી બને એ જ શુભાભિલાષા. - - આચાર્ય કીર્તિયશસૂરીશ્વરજી મ.સા.

***********************************************************************

મોક્ષમાર્ગ માટે કલ્પસૂત્રનું શ્રવણ જરૂરી -
કેટલીક ચીજો જાણવાની મઝા આવે છે, પણ કેટલીક ચીજોને માનવાની મઝા આવે છે. જાણવામાં બુદ્ધિની યાત્રા છે, માનવામાં શ્રદ્ધાની યાત્રા છે. બીજી રીતે કહીએ તો જાણવું એ મગજની યાત્રા છે અને માનવું એ હૃદયની યાત્રા છે. ‘કલ્પસૂત્ર’ નો આટલો મહિમા કેમ છે એ જાણવા કરતાં વધુ માનવા જેવું છે અને બુદ્ધિથી ચકાસવા કરતાં શ્રદ્ધાથી ચાખવું જરૂરી છે.
આજે ૧૨૫૦ ગાથાઓનું કલ્પસૂત્રનું વાંચન થશે. આ સૂત્ર પ્રાકૃત ભાષામાં છે. આ પ્રાકòત ભાષાના સૂત્રનું વાંચન જ આજે થશે.
આચાર્ય ભદ્રબાહુસૂરીશ્વરજી મ.સા.ની આ રચના મહાન પ્રભાવશાળી શબ્દનો માત્ર અર્થ નહીં એનો ઘ્વનિ પણ ચમત્કારને સર્જનાર હોય છે. ગીતમાં શબ્દ હોય છે. સંગીત નિરક્ષર છે. માત્ર સ્વર છે. માત્ર ઘ્વનિ છે. સ્વરના ઉરચારનો મહિમા અનોખો છે. ભારતીય સંસ્કૃતિમાં આ એક અનોખી પરિપાટી છે, કારણ કે ભારતીય મહર્ષિઓએ શબ્દોથી પણ ચમત્કાર કરવાની સિદ્ધિઓ હાંસલ કરી છે. ઘ્વનિશાસ્ત્ર પણ મહા મહિમાવંત શાસ્ત્ર છે.
કલ્પસૂત્રને જો ૨૧ વાર તન્મય થઈને સાંભળવામાં આવે તો ત્રીજા જ ભવે મોક્ષ થઈ જાય તેવો તેનો પ્રભાવ છે. કયા જૈનને મોક્ષની ઇરછા ન હોય? અરે, કયો અઘ્યાત્મવાદી મોક્ષને ન ઝંખે? અરે, કયો વિચારક મોક્ષની અનુભાવનાથી પ્રભાવિત થયા વિના રહે? આ માટે જ કલ્પસૂત્રનો મહામહિમા છે. આચાર્ય ભદ્રબાહુસૂરીશ્વરજી મ.સા. મંત્ર ચૈતન્ય જાગૃતિની ક્રિયા જાણતા હતા. તેઓએ મહા પ્રાણઘ્યાન સિદ્ધ કર્યું હતું. શાસ્ત્રો જણાવે છે કે, આ મહાપ્રાણ ઘ્યાનની સાધના તેમણે નેપાલમાં જઈને છ માસ સુધી કરી હતી. આવા ધીર, ગંભીર મહાસાધક આચાર્ય ભદ્રબાહુસૂરીશ્વરજી મ.સા.ની આ મંગલમય કૃતિનો પ્રભાવ એવો છે કે ભાવિકો મંત્રમુગ્ધ થઈ જાય છે. આવા આ મહાન સૂત્રનો અર્થ તો પ્રગટ છે પણ એનો પ્રભાવ તેનાથી પણ વધુ પ્રસિદ્ધ છે.
આ સૂત્રોમાં ભગવાન મહાવીરનું પ્રમાણમાં વિસ્તૃત ચરિત્ર, પાર્શ્વનાથ ભગવાન નેમિનાથ ભગવાનનું અતિસંક્ષિપ્ત ચરિત્ર આવે છે અને તેથી કંઈક થોડુંક વધારે ચરિત્ર આદિનાથ ભગવાનનું આવે છે. ચોવીસ તીર્થંકરોના શિષ્યોનો સમયગાળો આવે છે અને ભગવાન મહાવીરના શિષ્યોની વંશાવલિ આવે છે, પરંતુ જેને ‘કલ્પ’ કહેવામાં આવે છે તેમાં જૈન સાધુઓએ સારા જીવન દરમિયાન અને વિશેષ કરીને ચાતુર્માસમાં કેવી રીતે રહેવું તેનું વિશિષ્ટ વર્ણન છે. તે સૂત્રના અંતે કહેવાયું છે કે, વર્ષના અંતે પોતાના તમામ કષાયોને દૂર કરી પરસ્પર ક્ષમાપના કરવી જોઈએ, આત્માની શુદ્ધિ કરવી જોઈએ અને કહ્યું છે કે બીજૉ ક્ષમા ન આપે તો પણ તમે ક્ષમા આપતા જ રહો! ક્ષમા માગતા જ રહો! આપણે કહીએ છીએ કે ક્ષમા જ મોક્ષની માતા છે. મોક્ષની જનની છે. આવા મોક્ષમાર્ગ માટે કલ્પસૂત્રનું શ્રવણ જરૂરી જ છે અને તેના અર્થોને જાણીને શ્રવણ કરવાથી મહાનંદ મેળવતાં અનંત આનંદના સ્વામી બની જવાય. - - આચાર્ય રાજયશસૂરીશ્વરજી મ.સા, હૈદરાબાદ.

************************************************************************

પર્યુષણમાં મૂળભૂત તત્ત્વજ્ઞાનની મીમાંસા - Muni Mitranandsagarji

પર્વાધિરાજ પર્યુષણની આરાધના તેની પરાકાષ્ઠા તરફ જઈ રહી છે. પર્વાધિરાજના ઉત્તરાર્ધમાં જૈન તત્ત્વજ્ઞાનની અદ્ભુત વાતોનો ખજાનો ખુલ્લો મૂકી દેવામાં આવશે.
તીર્થંકરોએ જગતનું જે સ્વરૂપ જોયું અને જાણ્યું તેને પોતાના પ્રધાન શિષ્યોની સામે માત્ર ત્રણ જ શબ્દોમાં રજૂ કર્યું : ૧. સર્જન, ૨. વિસર્જન અને ૩. અસ્તિત્વ.
આ ત્રણ શબ્દોનું હાર્દ એ છે કે ૧. કોઈ પણ પદાર્થનું નવેસરથી સર્જન થાય છે ૨. એ જ પદાર્થનું સમયાન્તરે વિસર્જન થાય છે ૩. તેમ છતાં તે પદાર્થ પોતાનું મૂળભૂત અસ્તિત્વ કાયમ જાળવી રાખે છે! પ્રથમ નજરે જરા અટપટો દેખાતો આ સિદ્ધાંત તેના ડાણમાં જવાથી દીવા જેવો સ્પષ્ટ થઈ જાય છે.
આને એક સામાન્ય અને સ્થૂળ દાખલાથી સમજીએ.
એક સોની સોનાની લગડીમાંથી એક સરસ મજાના ‘હાર’નું સર્જન કરે છે. એ જ ઘડીએ ‘હાર’ નામની વસ્તુનો જન્મ થાય છે. આ ‘હાર’ના જીવનમાં એક એવો તબક્કો આવે છે કે જયારે તેનું અસ્તિત્વ સમાપ્ત થઈ જાય છે. એ ‘હાર’ મટીને વીંટી, બંગડી, કડું અથવા અન્ય કંઈક બની જાય છે.
લગડીનું વિસર્જન થયું, હારનું સર્જન થયું. હારનું વિસર્જન થયું અને વીંટીનું સર્જન થયું. પરંતુ સોના તરીકે તેનું અસ્તિત્વ કાયમ રહ્યું.
સમગ્ર વિશ્વમાં સર્જન, વિસર્જન અને અસ્તિત્વની પ્રક્રિયા સદાકાળ ચાલુ રહે છે. તીર્થંકરોએ આ અદ્ભુત અને મૌલિક સિદ્ધાંત જગતને આપ્યો. જૈનધર્મનું સમગ્ર તત્ત્વજ્ઞાન આ ત્રણ સૂત્રોનો જ અર્થવિસ્તાર છે. બીજા શબ્દોમાં કહીએ તો જૈનધર્મ નામની ઇમારત આ ત્રણ સૂત્રોના પાયા ઉપર ઊભી છે.
એક વ્યકિત જન્મે છે અને કાળાન્તરે મૃત્યુ પામે છે પરંતુ એનું મૂળભૂત આત્મતત્ત્વ કયારે પણ વિલય પામતું નથી. પુનર્જન્મ અને પૂર્વજન્મની ધારણા પણ આ ત્રણ સૂત્રો ઉપર જ આધારિત છે. જૈનધર્મ પાંચ સમવાય કારણોમાં માને છે. જૈનધર્મ અનુસાર કાળ, સ્વભાવ, નિયતિ, પૂર્વકર્મ અને પુરુષાર્થ એ પાંચ બાબતો એકત્ર થાય ત્યારે કોઈ એક કાર્યની નિષ્પત્તિ થાય છે. જૂના યુગમાં લુપ્ત થઈ ગયેલા ધર્મોઆમાંનો કોઈ એકાદ સિદ્ધાંત પકડીને ચાલતા હતા. અને તેથી જ તેઓ પોતાનું અસ્તિત્વ ટકાવી શકયા નહીં, કેમ કે મનુષ્ય જેમ જેમ વિચારક બનતો ગયો તેમ તેમ તેને જે તે સિદ્ધાંતની અપૂર્ણતા અને ખામી સમજાવા લાગી. જયારે તીર્થંકરોએ પ્રબોધેલા ધર્મની શાશ્વતતા એ કારણસર રહી કે તેમણે કેવળજ્ઞાનના પ્રકાશમાં આ જગતનું જે વાસ્તવિક સ્વરૂપ જૉયું તે જ તેમણે જગતની સામે રજૂ કર્યું. માટે જ જૈનધર્મ હંમેશાં વિચારશીલ લોકોનો ધર્મ બની રહ્યો.
સર્જન, વિસર્જન અને અસ્તિત્વના સિદ્ધાંતો ઉપર મંથન કર્યા પછી તીર્થંકરોના પ્રધાન શિષ્યો એટલે કે ગણધરોએ તેને જે શબ્દદેહ આપ્યો તેને આપણે આગમો કહીએ છીએ. તેમાં જૈનધર્મના મૂળભૂત સિદ્ધાંતો ઉપર પ્રકાશ પાડવામાં આવ્યો છે.

***************************************************************

Janmashtami - Krishna Leela

He more kanhaiya, he nandlala
tere daras se, ho jaaye ujala

he Krishn janam ka shubh din aaya
jeevan mein kitni khushiya laaya

he more kanhaiya, he nandlala
tere daras se, ho jaaye ujala

sab jan milke janamdin manaye
main chahu mera piya ghar aaye

ghar mera mandir, usko sajao
mere mohan ke manmein samao

he more kanhaiya, he nandlala
tere daras se ho jaaye ujala

***********************************************************
heyyyyyy savan ki ye ashtami
beet rahi hai raat
yada yada tumne hi kaha tha
kya tumko hai yaad

o mere kanha ab na satana (2)
tumko hai aana, o mere kanha (2)

radhe shyaam
radhe shyaam
radhe shyaam

phir se manaye janam tumhara
phir khul jaaye bhag hamara
bansi lakhutiya phirse dharna
phir maakhan ki chori karna
chori chori dil bhi churana

tumko hai aana, o mere kanha

radhe shyaam
radhe shyaam
radhe shyaam

man kehta hai, ban jao jogan (2)
main hu tumhari radha mohan
yug yug jaisi lagti duri
aas nahi kya hogi puri

o pyare mohan, dil na dukhana
tumko hai aana, o mere kanha

radhe shyaam (6)

he nand gher anand bhayo
jai kanhaiya lalki (2)

he hathi ghoda palki
jai kanhaiya lalki
*********************************************************************
નંદ ધેર આનંદ ભયો, જય કનૈયા લાલ કી... ભકિત વિનોદદાસ

દેવકી અને વસુદેવનો વિવાહ સંપન્ન થયા પછી દેવક રાજાએ પોતાની પુત્રીને સાસરે વળાવી. હવે દેવકી કંસની માનેલી બહેન હતી. બહેન અને બનેવીને સારું લગાડવા તે વરકન્યાનો રથ કંસ પોતે જ સારથી બની હંકારવા લાગ્યો. આ વિવાહસંપન્ન રસાલો મથુરા નજીક આવ્યો ત્યાં તો અચાનક વીજળીના કડાકા સાથે આકાશવાણી થઈ કે, ‘હે કંસ, તું જે તારાં બહેન-બનેવીનો રથ હાંકે છે તેમનું આઠમું સંતાન તારો નાશ કરશે.’
આ ભયંકર ગેબી અવાજયુકત આકાશવાણી સાંભળીને કંસ ક્રોધ ભરાયો અને દેવકીને તલવાર વડે મારી નાખવા તત્પર થયો. કંસના આકસ્મિત ક્રોધથી દેવકીને બચાવવા વસુદેવજીએ કંસને દિલાસો આપ્યો કે તે તેમના થકી જન્મેલા દેવકીનાં આઠેય સંતાનો કંસને આપશે, પછીથી સમસમી ગયેલો ક્રૂર કંસ શાંત થયો, પણ છતાંય તેણે વસુદેવજી અને દેવકીને મથુરાની જેલમાં કારાવાસની સજા કરી.

સમયના પ્રવાહમાં દેવકી થકી જન્મેલાં પોતાનાં છ સંતાનો વસુદેવજીએ કંસને સુપરત કયાô હતાં. તે બધાં જ કુમળાં નવજાત બાળકોને કંસમામાએ પથ્થર પર પટકીને મારી નાખ્યાં હતાં. હવે જયારે દેવકીને સાતમા બાળકનો પ્રસવ થવાનો હતો ત્યારે તે બાળકનું વસુદેવની અન્ય પત્ની રોહિણીના ગર્ભમાં સ્થાનાંતર થયું. તેથી કંસને પહેરેગીરો થકી સમાચાર મળ્યા કે દેવકીને સાતમા સંતાનનો ગર્ભપાત થઈ ગયો છે. કંસ આ વાત સાંભળીને રાજી થયો.

ત્યાર પછી તે દેવકીને આઠમું સંતાન કયારે જન્મે છે તેની રાહ જોવા લાગ્યો.
ભગવાન શ્રીકૃષ્ણની યોગમાયા થકી દેવકીના સાતમા ગર્ભનું વસુદેવની અન્ય પત્ની રોહિણીના ગર્ભમાં સ્થાનાંતર થયું. તે દિવ્ય બાળકનું નામ બલરામ હતું. કંસના ત્રાસથી બચાવવા માટે વસુદેવજીએ તેમની બીજી પત્ની રોહિણીને ગોકુળમાં નંદ મહારાજના ધેર ગુપ્ત રીતે રાખી હતી, તેથી બલરામનો જન્મ ગોકુળમાં જ થયેલો. આથી બલરામજી વસુદેવજીના પ્રથમ પુત્ર હોવાથી તેઓ કૃષ્ણના મોટાભાઈ કહેવાય.

સ્વયં ભગવાન ગોલોકવાસી કૃષ્ણએ હવે દેવકીના આઠમા સંતાન તરીકે અવતરવાનો નિર્ધાર કર્યો. શ્રાવણ વદ આઠમ અને બુધવારના રોજ આજથી પાંચ હજાર વર્ષ પહેલાં મથુરાની ભેંકાર અને અંધકારમય જેલમાં વસુદેવ અને દેવકી સમક્ષ મઘ્ય રાત્રિના બાર વાગ્યે દિવ્ય અજવાળાનો પ્રકાશ પથરાયો. સ્વયં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણ-ચતુર્ભુજ (ચાર હાથવાળા વિષ્ણુ) રૂપે દેવકી-વસુદેવ સમક્ષ પ્રગટ થયા. વસુદેવ અને દેવકીએ તેમની દિવ્ય સ્તુતિ કરી. પછીથી તેમણે ભગવાન ચતુર્ભુજને જણાવ્યું કે, ‘હે ભગવાન, તમે બે હાથવાળા બાળકરૂપ બની જાવ.’ ભગવાન રાજી થઈને બે હાથવાળા નાનકડા નવજાત જન્મેલા માનવબાળ જેવા બની ગયા.

તેથી અહીં સ્પષ્ટ થાય છે કે શ્રીકૃષ્ણનો સામાન્ય માણસની જેમ જન્મ થતો નથી, પરંતુ તેઓ તો અવતરે છે અને પછીથી નાનાબાળરૂપ બનીને જીવનની દિવ્યલીલાઓનાં કાર્યોનો આરંભ કરે છે. માટે જ કૃષ્ણ ફકત માનવ, મહામાનવ કે કોઈ દેવ-દાનવ નથી, પરંતુ તેઓ તો પૂર્ણપુરુષોત્તમ ભગવાન સાબિત થાય છે.
પોતાના નવજાત બાળકને બચાવવા અર્થે નંદરાયના ઘરે ગુપ્ત રીતે પહોંચાડવો જરૂરી હતો. હવે વસુદેવ અને દેવકીના હાથપગની લોઢાની બેડીઓ (સાંકળો) તૂટી ગઈ. જેલમાં દરવાજા આપોઆપ ખૂલી ગયા. જેના પહેરેગીરો અઘોરીની જેમ નિદ્રામાં પોઢી ગયા.

શ્રાવણવદને કૃષ્ણ પક્ષની આઠમની તે મેઘલી રાત્રે વસુદેવજી હેમખેમ યમુના કિનારે આવ્યા, પરંતુ યમુના નદીમાં તો ભારે વરસાદને કારણે પૂર આવ્યાં હોવાથી તે બંને કાંઠે ગાંડીતૂર થઈને વહેતી હતી, પરંતુ વાસુદેવજીએ હિંમતપૂર્વક યમુનામાં પ્રથમ પગ મૂકયો કે તરત જ યમુનાનાં જળ બે વિભાગમાં વહેંચાઈ ગયાં. આ રીતે વસુદેવજી માટેનું નિર્વિઘ્ન માર્ગ બન્યો. બાળકૃષ્ણનું ટાઢાં વર્ષાજળથી રક્ષણ કરવા માટે શેષનાગ (અનંતદેવ) દોડી આવ્યા અને તેમણે તેમની એક હજાર ફણાઓ વસુદેવજીની પાછળ રહીને ઉપર ફેલાવી.

અંતે વસુદેવ હેમખેમ બાળકòષ્ણને લઈને યમુનાને સામે કાંઠે આવેલા ગોકુળમાં પહોંચી ગયા. પછીથી તેમણે ગોવાળોના રાજા નંદરાયના મોટા મહેલ નંદાલયમાં પ્રવેશ કર્યો. ઇશ્વરીય દિવ્ય સંકેતોના આધારે આ બાજુ નંદરાય પણ વસુદેવના આવવાની રાહ જોતા હતા. હકીકતમાં તે બંને મિત્રો હતા. નંદરાયજીએ પરિસ્થિતિનો તાગ પામીને વસુદેવને આવકાર્યા. ત્યાર બાદ બંને વરચે ખાનગીમાં મસલત થઈ. એ જ રાત્રિએ નંદરાયનાં પત્ની યશોદાએ એક બાળકીને જન્મ આપ્યો હતો. હવે યશોદાજી પ્રસવ પીડાને લીધે બેભાન હતાં. તેથી બાળકોની અદલાબદલી કરીને નંદરાયજીએ બાળકી વસુદેવજીને આપી અને બાળકૃષ્ણને યશોદાજીની સોડમાં સુવડાવ્યા. ત્યાર પછી વસુદેવજીએ સત્વરે મથુરાની વાટ પકડી અને પુન: તેઓ મથુરાની જેલમાં આવી ગયા. આ રીતે તેમના મઘ્યરાત્રિ દરમિયાનનાં અંગતકાર્યોની મથુરામાં અન્ય કોઈને જાણ થઈ જ નહીં.

પરંતુ એ જ રાત્રિએ મથુરાની જેલમાં વસુદેવ થકી દેવકી પાસે લવાયેલી નાની બાળકીએ તાજા જન્મેલા બાળકની જેમ રડવાનું શરૂ કર્યું. આ બાળરુદ્દનનો અવાજ સાંભળીને પહેરેગીરો જાગી ગયા. તેમણે તરત જ આઠમું બાળક જન્મ્યું હોવાના કંસને સમાચાર આપ્યા. પછીથી તો કંસ ખુલ્લી તલવાર લઈને સીધો જ વસુદેવ અને દેવકી સમક્ષ જેલમાં ધસી આવ્યો. ત્યાર પછીથી કંસે આ આઠમું સંતાન પોતાનો કાળ હોવાનું સમજીને બાળકીને શિલા પર પછાડવા ગયો કે તરત જ તે બાળકી કંસના હાથમાંથી છટકીને આકાશમાં ઉપર ચાલી ગઈ. ત્યાં અવકાશમાં તે બાળકીએ કંસને જણાવ્યું કે, ‘હે કંસ! તું મને શું મારી શકવાનો હતો, તને મારનાર તારો કાળ તો કયારનોય જન્મી ચૂકયો છે.’ આ સાંભળીને કંસ અવાક થઈ ગયો અને પોતાના મહેલમાં ચાલ્યો ગયો.

હવે યમુનાને પેલેપાર ગોકુળમાં શ્રાવણ વદ નવમી તિથિના દિવસે પ્રાત:કાળે (સવાર)માં યશોદા મૈયાને ભાન આવ્યું પછીથી યશોદાજીને ખબર પડી કે તેમને પુત્રરત્ન (કનૈયા)ની પ્રાપ્તિ થઈ છે, પોતાને પુત્રરત્નની પ્રાપ્તિ થઈ હોવાનું પ્રત્યક્ષ જાણીને યશોદામૈયા ખૂબ જ રાજી થયાં. આ મંગલમય સમાચાર સમગ્ર ગોકુળમાં વાયુવેગે પ્રસરી ગયા. જયારે ગોવાળો અને ગોપીઓને ખબર પડી કે યશોદામૈયાએ પુત્રને જન્મ આપ્યો છે ત્યારે તેઓ આબાલ-વૃદ્ધ-નરનારી સર્વે નંદાલયમાં ભેટ સામગ્રીઓ લઈને શ્રીનંદ-યશોદાજીને હાર્દિક રીતે વધાવવા દોડી આવ્યાં. ગોકુળમાં મોટા યજ્ઞ સહ બાલકòષ્ણના નવજાત સંસ્કારો અર્થે મહામહોત્સવ યોજવામાં આવ્યો.

મંત્રવેત્તા બ્રાહ્મણોને તેડવવામાં આવ્યા. બાળકòષ્ણનો પંચમૃત થકી અભિષેક કરવામાં આવ્યો. ષોડ્શોપચાર વિધિથી ભગવાન શ્રીકૃષ્ણનું પૂજન કરવામાં આવ્યું. ગોપીઓ અને ગોવાળોએ ઉત્સાહપૂર્વક ઉત્સવના આનંદમાં નાચીને શ્રીકòષ્ણનાં કીર્તનગાન ગાયાં. ‘નંદ ધેર આનંદ ભયો, જય કનૈયા લાલ કી.’ ત્યાર પછીથી ગોપ-ગોપીઓના સમુદાયે મહાનંદ નવમી (નંદોત્સવ) તિથિની ઉજાવણી કરી. પાંચ હજાર વર્ષોપછી વર્તમાન કળિયુગમાં પણ લોકો જન્માષ્ટમી અને નંદોત્સવનો ઉત્સવ મોટા ઉત્સાહ અને વિશાળ પાયે જવે છે.

આ પ્રક્રિયા થકી સાબિત થાય છે કે કòષ્ણ સામાન્ય વ્યકિત નથી પણ અક્ષર અવિનાશી લીલા પુરુષોત્તમ પરંબ્રહ્મ ભગવાન છે. પછીથી તો અગિયાર વર્ષ અને બાવન દિવસ ગોપાલ કૃષ્ણએ ગોકુળ અને વ્રજવૃંદાવનની લીલાઓ વિસ્તારી.
મથુરામાં કંસ રાજાએ કૃષ્ણ - બલરામની ખ્યાતિ સાંભળી. તેથી તેણે મલ્લયુદ્ધ માટે અક્રૂર થકી કૃષ્ણ- બલરામને મથુરા તેડાવ્યા. ત્યાં મામા કંસને પટકીને મારી નાખ્યો. પુન: યાદવો મથુરામાં એકઠા થયા.

શ્રીકૃષ્ણ-બલરામજીએ પોતાનાં માતા-પિતા દેવકી વસુદેવ અને મથુરાના રાજા ઉગ્રસેનને જેલમાંથી આબાદ મુકત કર્યા. ત્યાર પછી મથુરાની લીલાઓ થોડા સમયમાં પૂર્ણ કરીને શ્રીકૃષ્ણ દ્વારકાધીશ રણછોડરાય તરીકે પધાર્યા. આ રીતે પોતાના અવતાર ઉદ્દેશ્ય પૂર્ણ કરીને આ પૃથ્વી પર એકસો પરચીસ વર્ષ પ્રગટ લીલાઓ કરીને અંતે ભગવાન શ્રીકòષ્ણ અને બલરામજી સ્વધામ ગોલોકમાં સિધાવ્યા.

જન્માષ્ટમી પર્વનો આ જ મુખ્ય ઉદ્દેશ્ય છે. કૃષ્ણભાવનામૃતને જીવનમાં સ્થાન આપીને કૃષ્ણના નિષ્ઠાવાન ભકત થવું એ જ જન્માષ્ટમી પર્વનો ભગવદ્ સંદેશ છે. જય શ્રી કૃષ્ણ!

***************************************************************************

શ્રીકૃષ્ણની રાસભૂમિ - હિમાલી સિદ્ધપુરા

વૃંદાવન એ સર્વત્ર નાનાં-મોટાં કુંજથી બનેલું વન છે. અહીં સેવાકુંજ, નિધિવન, ચીરઘાટ, કાલિદાહ, બાંકે બિહારી, બિરલા મંદિર, મહાપ્રભુજીની બેઠક વગેરે જગ્યાનું પોતાનું આગવું મહત્ત્વ છે. સેવાકુંજમાં ભગવાન શ્રીકૃષ્ણએ રાધાજીની સેવા કરી હતી અને તેનાં ચરણ દબાવ્યાં હતાં. તેથી તે સેવાકુંજ તરીકે ઓળખાય છે.

નિધિવન એ આજના સમયમાં પણ અલૌકિક, દિવ્ય, રહસ્યમય, ઘટનાઓના સાક્ષી સ્વરૂપે વૃંદાવનમાં વસેલું છે. અહીં અનેક વૃક્ષોની અંદર નાનાં કુંજ જેવો આકાર બનેલો છે અને આ જગ્યાને ખાસ રાધાજીના શૃંગાર માટેની માનવામાં આવે છે. જયાં દરરોજ રાત્રે રાધાજીનો સંપૂર્ણ શંòગાર, લાડુ, પાણીની જારી, તુલસીનાં પાન અને દાતણ સાથે મૂકવામાં આવે છે અને દરેકના આશ્ચર્ય વરચે આ દરેક સામગ્રી સવાર થતાં વિખરાયેલી પડી હોય છે અને જાણે રાધાકòષ્ણના આગમનની મૂક સાક્ષી બનીને ભી હોય એવું લાગે છે. સાંજ પડયા બાદ આ નિધિવનમાં દ્વાર બંધ કરી દેવાય છે અને કોઈને પણ ત્યાં પ્રવેશવાની મનાઈ હોય છે. ત્યાં સુધી કે નિધિવન તરફ જે ઘરનાં બારી કે દરવાજા પડતાં હોય તેને પણ સાંજ પડયા પછી બંધ રાખવામાં આવે છે.

આ ઉપરાંત વૃંદાવનમાં ચીરઘાટ પણ છે કે જયાં શ્રીકૃષ્ણએ ગોપીઓનાં ચીરહરણ કર્યા હતાં. ત્યારબાદ કાલિદાહ કે જયાં કાલિનાગનું દમન કરી યમુના નદીને વિષમુકત કરી હતી, તે પણ પોતાનું આગવું આકર્ષણ ધરાવે છે. આ ઉપરાંત બાંકે બિહારીનું મંદિર તથા બિરલા મંદિર જેવી રમણીય જગ્યાઓ પણ આવેલી છે. જયાં શ્રીકૃષ્ણના ચરણરજની મહેક આજે પણ એવી જ તાજગીથી આવે છે.

અહીં વૃંદાવનમાં મહાપ્રભુજીની બેઠક પણ આવેલી છે અને તેની સામે એક એવી પણ જગ્યા છે કે અહીં શંકર ભગવાન ગોપી સ્વરૂપે આવી શ્રીકૃષ્ણ સાથે રાસ રમ્યા હતા.

શ્રીકૃષ્ણનાં જન્મનાં ૫૦૦૦ વર્ષ પછી પણ આજેય આ જગ્યા ઉપર શ્રીકૃષ્ણનું અસ્તિત્વ જાણે જીવંત બની ધબકતું હોય એવું લાગે છે આ મહારાસની પાવનભૂમિ ‘વૃંદાવન’.

******************************************************************************

શ્રીકૃષ્ણના જીવનપ્રસંગો - હરેશ દવે

યોગશ્વર ભગવાન શ્રીકૃષ્ણનો ઘણોખરો સમય સૌરાષ્ટ્રમાં વીત્યો હતો. મથુરાના રાજા કંસના વધથી તેના સસરા મગધ નરેશ જરાસંધ ખૂબ જ ક્રોધિત થયા. તેનું વેર વાળવા શ્રીકૃષ્ણને પરાસ્ત કરવા તેણે કાલયવન નામના અસુરને મોકલ્યો. શ્રીકૃષ્ણ સમજી ગયા કે, કાલયવનને બળથી પહોંચી નહીં શકાય, તેથી મથુરાથી ભાગ્યા. રણમેદાન છોડીને ભાગ્યા એટલે તેઓ ‘રણછોડ’ તરીકે ઓળખાયા.

કિંવદંતી અનુસાર ભાગતા ભાગતા તેઓ ગિરિનગર (જૂનાગઢ) આવ્યા.
મુચકુંદરાજાની કથાનુસાર તેમણે કઠોર તપ કરી ભગવાનને પ્રસન્ન કર્યા અને પોતે નિદ્રાધીન થવા ઇરછે છે તેવી ઇરછા પ્રગટ કરી. સૂઈ ગયા બાદ નિદ્રામાંથી તેમને જે કોઈ જગાડશે તે અગ્નિથી બળીને ભસ્મ થઈ જાય તેવું વરદાન માગ્યું. જે ભગવાને આપ્યું. આ પછી તેઓ ગાઢનિદ્રામાં સરી પડયા.

યોગબળથી આ વાત જાણનાર શ્રીકૃષ્ણ ગુફામાં પહોરયા. પોતાનું ઉપવસ્ત્ર નિદ્રાધીન મુચકુંદ રાજાને ઓઢાડી દઈ પોતે છુપાઈ ગયા. આ બાજુ તેમની પાછળ આવતા કાલયવને ક્રોધિત થઈ, સૂતેલા રાજાને શ્રીકૃષ્ણ સમજી પગેથી લાત મારી. નિદ્રાભંગ થયેલા મુચકુંદ રાજાનાં નેત્રોમાંથી નીકળેલી અગનજવાળાઓથી કાલયવન ભસ્મીભૂત થઈ ગયો. આજે પણ મુચકુંદ ગુફા અહીં છે જ. આ પછી શ્રીકૃષ્ણએ દ્વારિકાની મુલાકાત લીધી. ચારે તરફ ધૂધવતા સમુદ્રનાં મોજાવાળી આ જગ્યા તેમને સલામત લાગી અને તેમણે દ્વારિકામાં રહેવાનું પસંદ કર્યું.
શ્રીકૃષ્ણના રુકિમણી સાથેનાં લગ્ન માધવપુર (ધેડ)ના મધુવનમાં થયા હતા. આજે પણ લગ્નની ચોરીના સ્તંભો મોજૂદ છે.

પ્રતિવર્ષ રામનવમીના પર્વે અહીં શ્રીકૃષ્ણ રુકિમણીના વિવાહનો પ્રસંગ આજે પણ જવાય છે. આવી જ રીતે શ્રીકૃષ્ણની એક પટરાણી જાંબુવતીના નામ સાથે સંકળાયેલી જાંબુવાનની ગુફા પોરબંદર પાસે છે.

મહાભારતના યુદ્ધ બાદ ૩૬ વર્ષે શ્રીકૃષ્ણની સોનાની દ્વારિકા દરિયાનાં મોજામાં (સુનામી) ડૂબી ગઈ. યાદવકુળને લઈને શ્રીકૃષ્ણ અને બલરામજી પ્રભાસપાટણ ગયા. જયાં યાદવાસ્થળીમાં બધા યાદવો અંદરોઅંદર લડીને કપાઈ મર્યા. શેષનાગનો અવતાર ગણાતા બલરામજીએ જીવનલીલા સંકેલી લીધી. જયારે ભાલકા ક્ષેત્રમાં પારધીના બાણથી શ્રીકૃષ્ણની જીવનલીલા સમાપ્ત થઈ.

આમ આ મહાન યુગપુરુષના જીવનનો મોટોભાગ સૌરાષ્ટ્રમાં પસાર થયાનું અને તરુણ વયે તેઓ સૌપ્રથમ જૂનાગઢ આવ્યા હોવાનું શ્રીકૃષ્ણ ભકતો આજે પણ માને છે.

***********************************************************************

કૃષ્ણં શરણં ગરછામિ - Gunvant Shah

પાંચેક હજાર વર્ષોવીતી ગયાં તોય કòષ્ણનો જાદુ ઓસરવાનું નામ નથી લેતો. કવિઓ જેને ‘પ્રેમ-પદારથ’ કહે છે, તેનું મહત્ત્વ આવનારી સદીઓમાં વધતું જ રહેવાનું છે. પરોપકાર, કરુણા, અહિંસા અને અપરિગ્રહ જેવાં સુલક્ષણો માનવજાતના યોગક્ષેમ માટે જરૂરી છે. પ્રેમની વાત જરા જુદી છે. પ્રેમ મનુષ્યની જરૂરિયાત છે.
પ્રેમશૂન્ય જીવન તો મરુભૂમિ ગણાય. કરુણા કે અહિંસા ન કેળવાય તોય જીવન નભી જાય છે. પ્રેમ વિના તો જીવવું જ ભારે પડી જાય. કòષ્ણ પ્રેમના પરમેશ્વર છે. માણસને પાણી વિના ચાલે, તો પ્રેમ વિના ચાલે! પ્રેમની તરસ પણ પવિત્ર છે અને પ્રેમની તૃપ્તિ પણ પવિત્ર છે. આપણી પૃથ્વી પ્રેમ પર ટકેલી છે. પ્રેમ જયારે પરમેશ્વર તરફ વળે ત્યારે તને ‘ભકિત’ કહે છે. નારદ કહે છે: ભકિત પ્રેમસ્વરૂપા અને અમૃતસ્વરૂપા છે.
કòષ્ણને ભકતો પ્રત્યે ખાસ પક્ષપાત છે. ભગવદ્ગીતામાં પ્રગટ થયેલાં કòષ્ણનાં થોડાંક વિધાનોમાં આવો રળિયામણો પક્ષપાત જૉવા મળે છે:૧. ન મે ભકત: પ્રણશ્યતિ ૨. યો મદ્ભકત: સ મે પ્રિય:૩. ભકિતમાન્ ય: સ મે પ્રિય:૪. ભકિતમાન્ મે પ્રિયો નર:૫. યો મે ભકત: સ મે પ્રિય:૬. ભકતા: તે અતીવ મે પ્રિયા:કòષ્ણના આવા પક્ષપાતનો પ્રતિસાદ ભકતોએ પણ આપ્યો છે. ભકતોએ બાળકòષ્ણને લાડ લડાવ્યા છે, ગોપીકòષ્ણને વહાલ કર્યું છે અને ગીતામાં પ્રગટ થતા યોગેશ્વરને ભીના હૃદયથી ભજયા છે. વૈષ્ણવ હોવું એ અકસ્માત છે, વૈષ્ણવજન હોવું એ સંપ્રાપ્તિ છે.
એકવીસમી સદીમાં ભકિતના નવા આયામને ‘ઇમોશનલ ઇન્ટેલિજન્સ’ કહે છે. જગતના સૌ ભકતોએ ડેનિયલ ગોલમેનનું પુસ્તક અવશ્ય વાંચવું જૉઇએ. બુદ્ધિશકિત (ત્.મ્.) કરતાં પણ માનવીની લાગણીઓનું મહત્ત્વ વધારે છે. માણસ વાતવાતમાં કહે છે: ‘મારું હૃદય આ વાત માનવા તૈયાર નથી.’ હૃદય નામના સ્નાયુ કે પંપની એ વાત નથી. હૃદયને ડેનિયલ ‘ઇમોશનલ બ્રેઇન’ કહે છે. પોતાના ‘સ્વ’ અંગે સભાન એવા લોકો પોતાના લાગણીતંત્ર અંગે જાગ્રત હોય છે.
આપણે ત્યાં સૌરાષ્ટ્રમાં હૃદય માટે ‘માંહ્યલો’ શબ્દ છે. અંગ્રેજીમાં ‘કોન્શિયન્સ’ એટલે માંહ્યલો. બધી ટીવી સિરિયલો, બધી ફિલ્મો અને બધી વાર્તાઓ ‘હૃદયના સત્ય’ પર આધાર રાખનારી હોય છે. સેંટ એકયુપેરીની વિખ્યાત લઘુનવલ, ‘ધ લિટલ પ્રિન્સ’માં ટચૂકડા રાજકુમાર દ્વારા બોલાયેલું વાકય સાંભળો:
‘માણસ હૃદય દ્વારા જે જુએ, તે જ ખરેખરું જુએ છે.જે હાર્દ હોય છે, તે આંખને દેખાતું નથી.’
ગમે તેવું દુષ્કòત્ય કરવા તૈયાર થયેલા મનુષ્યને અંદરનો અવાજ અચૂક સંભળાય છે કે એ કરવા જેવું કòત્ય નથી. અંતરના કે માંહ્યલાના એ ધીમા છતાં સ્પષ્ટ અવાજનો અનાદર કરવાની ટેવ પડી જાય પછી જ કદાચ મનુષ્યને વી.આઇ.પી.નો દરજજૉ પ્રાપ્ત થાય એમ બને. જિગર મુરાદાબાદીનો શેર આપણને કપટમુકત થવા પ્રેરે તેવો છે:
તુમ જમાને કી રાહ સે આયે,વરના સીધા થા રાસ્તા દિલ કા.
ભકત બુદ્ધિ કહે તેમ કરે, તોય એને હૃદયના અવાજ પર વધારે શ્રદ્ધા હોય છે. સાચો ભકત કદી અંધશ્રદ્ધાળુ નથી હોતો. ભકિત જયારે વેવલાપણાને પનારે પડે ત્યારે પ્રદૂષિત બને છે. કòષ્ણે ગીતામાં અવ્યભિચારિણી ભકિતનો મહિમા કર્યોછે. એકનિષ્ઠ ભકિત અપ્રદૂષિત હોય છે, કારણ કે એ પ્રભુનિષ્ઠ અને કòષ્ણનિષ્ઠ હોય છે. ભકતની ખરી નિષ્ઠા પોતાની ભીતર બેઠેલા કòષ્ણ પ્રત્યે હોવી જૉઇએ. કòષ્ણને જગદ્ગુરુ કહ્યા છે. એમની અને ભકતની વરચે કોઇ દલાલોની જરૂર નથી. ભીતર બેઠેલા કòષ્ણ (ઇશ્વર: સર્વભૂતાનાં હૃદ્રેશેર્જુન તિષ્ઠતિ) એટલે હૃદયપ્રદેશમાં વિરાજમાન પ્રભુ. એને માટે ગીતાના તેરમા અઘ્યાયમાં બે શબ્દો પ્રયોજાયા: (૧) ઉપદ્રષ્ટા (૨) અનુમન્તા.
ઉપદ્રષ્ટા, એટલે અમ્પાયર. એ રમત જૉતો હોય તોય કોઇ પણ ટીમની હારજીત અંગે અલિપ્ત હોવાનો. અનુમન્તા એટલે અનુમતિ આપનારો ન્યાયમૂર્તિ. આપણો માંહ્યલાના કહ્યામાં હોઇએ તો ઘણાં અનિષ્ટોથી બચી શકીએ. માંહ્યલો ચેતવણી આપે છે. આપણે એની અવગણના કરવા ટેવાઇ ગયાં છીએ. બૃહદારણ્યક ઉપનિષદમાં ઋષિએ મહાન સત્ય સંભળાવ્યું: ‘હૃદયેન હિ સત્યં જાનાતિ.’ માણસનું મન જૂઠું બોલે છે, હૃદય કદી જૂઠ્ઠું નથી બોલતું. આપણો અંતરાત્મા (કોન્શિયન્સ) જૂઠી વાતને અનુમતિ નથી આપતો. એનો અવાજ અવગણવાની કુટેવ દૂર થાય તો પાપ કરવાનું આપોઆપ ટળે. ખૂન કરવા ગયેલા ખૂનીને પણ અંદરનો અવાજ રોકે છે, પરંતુ પાપી તેની ઉપેક્ષા કરતો હોય છે.
શરણાગતિ એટલે ભકિતમાર્ગનું એવરેસ્ટ! એક મનુષ્ય બીજા મનુષ્યને શરણે શા માટે જાય? એ જ મનુષ્ય અહંકાર ત્યજીને પ્રભુને શરણે જાય તો પરમ શાંતિ પામે એવું ગીતામાં કહ્યું છે. ગીતાનો અઢારમો અઘ્યાય શરણાગતિનું સૌંદર્ય પ્રગટ કરનારો છે. બધા ધર્મોમાં શરણાગતિનો મહિમા થયો છે. બૌદ્ધ ધર્મમાં બુદ્ધને, સંઘને અને ધર્મને શરણે જવા માટેનો મંત્ર જાણીતો છે. જૈન ધર્મમાં આચાર્યને, ઉપાઘ્યાયને, સિદ્ધને અને અરિહંતને શરણે જવાનો મહિમા ‘ચત્વારિ શરણં’ તરીકે જાણીતો છે. ઇસ્લામ એટલે જ એકમાત્ર અલ્લાહને શરણે જવું. ગીતાની માફક આપણા જીવનનો અઢારમો અઘ્યાય જયારે આપણે અહંકારશૂન્ય બનીને કòષ્ણને શરણે જઇએ, ત્યારે શરૂ થાય છે. જીવનના છેલ્લા વર્ષ સુધી પૈસા અને પદવીની પાછળ ભમવું એ અપરિપકવતા છે. આપણે ત્યાં એંશી વર્ષના વડીલોને ‘નાદાન’ કહેવાનો રિવાજ નથી. બાકી અસંખ્ય નાદાન ડોસાઓ ઠેર ઠેર નજરે પડે છે.
અઢારમા અઘ્યાયના ૬૩મા શ્લોકમાં કòષ્ણ અર્જુનને કહે છે: ‘તને મેં ગુહ્યથી પણ ગુહ્ય જ્ઞાન આપ્યું. હવે તું પૂરેપૂરો વિચાર કરીને (વિમૃશ્ય એતદ્ અશેષેણ) પછી જેમ ઇરછે તેમ કર (યથેરછસિ તથા કુરુ).’ કòષ્ણ તરફથી થતું આ ડેમોક્રેટિક ડેકલરેશન છે. પ્રત્યેક પરિવારમાં માતાપિતાએ પોતાનાં સંતાનોને વારંવાર કહેવું જૉઇએ: ‘યથેરછસિ તથા કુરુ.’ આટલું કહ્યા પછી કòષ્ણ અર્જુનને કહે છે: ‘હે પાર્થ! હું તારી આગળ સત્ય પ્રતિજ્ઞા કરું છું કે તું મને પ્રિય છે. (સત્ય તે પ્રતિજાને પ્રિયો’ સિ મે).’ બધા પ્રયત્નોને અંતે જાણે થાકયા હોય એમ કòષ્ણ અર્જુનને એટલું જ કહે છે: ‘ખાતરી રાખ કે તું મને વહાલો છે.’ ૬૩મા શ્લોકમાં લોકતંત્રને શોભે એવી વાત કર્યા પછી તરત જ ૬૬મા શ્લોકમાં કòષ્ણ લોકતંત્ર બાજુએ રાખીને અર્જુનને આખરી આદેશ આપીને કહે છે: ‘બધા ધર્મોછોડીને તું મને એકલાને શરણે આવ (મામ્ એક શરણં વ્રજ)’. આવા આદેશમાં લોકતંત્ર ગાયબ થઇ ગયું! આવું કેમ બન્યું? શું આ આંતરવિરોધ નથી?
વાત એમ છે કે જગતમાં લોકતંત્ર કરતાંય પ્રેમતંત્ર અધિક ઊંચેરું છે. ડેમોક્રસી કરતાં ‘લવોક્રસી’ ઊંચે આસને વિરાજમાન છે. પરિવારમાં કયારેક એવી કટોકટી ઊભી થાય ત્યારે કહેવાનું પ્રાપ્ત થાય છે: ‘તું બધી માથાકૂટ મેલ અને અત્યારે હું કહું તેમ કર.’ આવું કહેવામાં પરિવારનું પ્રેમતંત્ર કટોકટીમાંથી ઊગરી જાય છે. કòષ્ણનું આવું પ્રેમાક્રમણ અર્જુન પામ્યો કારણ કે તે ‘ઋજુ’ હતો. જે ઋજુ (સરળ) હોય તે કòષ્ણને પ્રિય હોય છે. જે મનુષ્ય કપટી હોય તેનો ઉદ્ધાર કòષ્ણ પણ નહીં કરી શકે. તેથી નરસિંહ મહેતાએ વૈષ્ણવજન માટે બે શબ્દો પ્રયોજયા: ‘વણલોભી અને કપટરહિત.’ અર્જુન દોષમુકત ન હતો, પણ કપટમુકત હતો તેથી જ કòષ્ણનો સખા બની શકયો. ગીતાના ઉપદેશને અંતે અર્જુન કòષ્ણને કહે છે:
ટળ્યો મોહ, થયું ભાન, તમ અનુગ્રહે, પ્રભો! થયો છું સ્થિર નિ:શંક, માનીશ તમ શીખને. (૨, ૭૩)
જીવનના બધા ઉધામા છોડીને આપણે પણ કયારેક કòષ્ણને શરણે જઇને કહેવાનું છે: ‘કરિષ્યે વચનં તવ.’ સાક્ષાત્ કòષ્ણ સામે ઊભા હોય એવી પાર્થવૃત્તિથી આ શબ્દો રોજ વારંવાર ઉદ્ગારવા રહ્યા. આ જીવંત મંત્ર છે. જીવન પર્વતારોહણ જેવું છે. શિખર પર અનંત આકાશનું દર્શન થાય ત્યારે કહીશું: ‘કòષ્ણં શરણં ગરછામિ.’
પાઘડીનો વળ છેડે
સ્વિડનના રાજમાર્ગ પર ‘હરે રામા હરે કòષ્ણ’વાળા ગોરા ભકતો શાકાહારી રેસ્ટોરાં ચલાવે છે. એનું નામ ‘ગોપિકા’ છે. તમે પ્રવેશો ત્યારે સ્વેડિશ સ્ત્રીઓ ‘જય શ્રી કòષ્ણ’ કહી તમારું અભિવાદન કરે છે. ઘરનું ખાવાનું ભૂલી જાઓ એવું સ્વાદિષ્ટ ભોજન કરવા માટે રોજ એકાદ હજાર ગોરા નાગરિકો ત્યાં જમવા આવે છે. મગની દાળનો શીરો અને ગરમ સમોસાં ગોરાઓને ભાવી ગયાં છે. ત્યાંથી ૭૦ માઇલ છેટે આવેલી વ્રજભૂમિ પર ગાયોની સેવા થાય છે. ત્યાં તમને સ્વિડનના પ્રખર ગોરા કòષ્ણભકત સાધુનાં દર્શન થશે. એમનું નામ છે, સ્વામી સ્મિતક્રિશ્ના. મળવા જેવા માણસ છે.

***************************************************************************

HAPPY INDEPENDENCE DAY

Today is August 15, 2008

Happy Independence Day to my motherland - INDIA

Jana Gana Mana Adhinayaka Jaya He
Bharat Bhagya Vidhata
Punjab Sindh Gujarat Maratha
Dravida Utkala Banga
Vindhya Himachal Yamuna Ganga
Ucchala Jaladhi Taranga
Tava Shubha Namey Jage
Tava Shubha Ashish Mangey
Gahe Tava Jaya Gata
Jan Gan Mangal dayak Jay He
Bharat Bhagya Vidhata
Jaye He ! Jaye He ! Jaye He !
Jaye,Jaye,Jaye,Jaye He

President Pratibha PATIL (since 25 July 2007)

Vice President Hamid ANSARI (since 11 August 2007)

Prime Minister Manmohan SINGH (since 22 May 2004)

One US Dollar = Rs. 42.80

http://coinmill.com

Shivji

દક્ષિણામૂર્તિ શિવ - courtesy મીનાક્ષી ભટ્ટ

‘બ્રહ્માએ તેમના ચાર માનસપુત્રો સનક, સનંદન, સનત્કુમાર અને સનત્સુજાતને સૃષ્ટિ આગળ ધપાવવાના કાર્યમાં મદદ કરવા કહ્યું, પરંતુ તેઓને આ કાર્યમાં રુચિ ન હોવાથી તેઓ મદદ કરવા રાજી ન હતા. આ ચારે પુત્રો એમ વિચારતા હતા કે કોણ તેમને જ્ઞાનનો કે સર્વોરચ વિવેકનો રાહ દર્શાવશે? નારદજી પધાર્યા અને તેઓએ કહ્યું, ‘બ્રહ્માજી સિવાય કોણ બ્રહ્મજ્ઞાન કે સર્વોરચ વિવેકનો રાહ ચીંધી શકે? ચાલો, આપણે તેમની પાસે જઈએ.’ આ ચારે જણા નારદજી સાથે સત્યલોકમાં બ્રહ્માજીના નિવાસસ્થાને ગયા અને જોયું તો સરસ્વતી વીણા વગાડી રહ્યાં હતાં અને બ્રહ્માજી સામે બેસીને તાલ મિલાવતા હતા અને પત્નીનું વીણાવાદન માણી રહ્યા હતા. આ દૃશ્ય જોઈને તેઓને એમ થયું કે જે વ્યકિત પોતાની પત્નીના સંગીતનું અભિવાદન કરવામાં ગૂંથાયેલી છે તે કેવી રીતે અઘ્યાત્મ તત્ત્વ શીખવી શકે?’

ત્યાર બાદ નારદજીએ કહ્યું કે, ‘ચાલો આપણે વૈકુંઠમાં શ્રીવિષ્ણુ ભગવાનના નિવાસસ્થાને જઈએ. તેઓ સીધા જ અંદર વિષ્ણુ પાસે ગયા અને તેમને જોઈને પાછા બહાર આવ્યા અને કહ્યું કે, ‘અહીં તો દેવી લક્ષ્મીજી ભગવાન વિષ્ણુના પલંગ પર જ બેઠાં છે તથા તેઓની પગચંપી કરી રહ્યાં છે. પત્નીના નેત્રકટાક્ષથી મંત્રમુગ્ધ થયેલા આ ગૃહસ્થ કઈ રીતે (અઘ્યાત્મ વિધા શિખવાડવામાં) મદદરૂપ નીવડી શકે? ચાલો આપણે ભગવાન શિવની પાસે મદદ માટે જઈએ.’

તેઓ હિમાલયમાં કૈલાસ પર્વત પર શિવજી પાસે ગયા. ત્યાં જઈને જોયું કે શિવજી એમના ઘણા બધા સાથીદારો વરચે તેમનાં પત્ની સાથે અર્ધ નર-નારી સ્વરૂપે દિવ્ય નૃત્ય કરી રહ્યા હતા. આતુરતાપૂર્વક જેમની આઘ્યાત્મિક દોરવણી માટે તેઓ આવ્યા હતા તેમને આ સ્થિતિમાં જોઈને તેઓ દિગ્મૂઢ થઈ ગયા અને બધા જ ત્યાંથી પાછા ફર્યા.

શિવજીને આ વાતનો અહેસાસ થયો અને તેમને માટે તેમને ત્યારે દુ:ખ થયું. ખરેખર જેઓ સત્યના શોધક છે તેમને આઘ્યાત્મિક જ્ઞાન બીજું કોણ પૂરું પાડશે? એમ વિચારીને શિવજીએ પોતે તપ કરવા માગે છે એવું બહાનું બતાવીને પાર્વતીજીને ત્યાંથી વિદાય કર્યા. આ નિરાશ ભકતો ઘરની વાટ પકડી રહ્યા હતા ત્યારે ઋજુ હૃદયના શિવજી તેઓના પાછા ફરવાના માર્ગ પર માનસરોવરની ઉત્તર બાજુ વટવૃક્ષ નીચે યુવાનરૂપે ચિન્મુદ્રા ધારણ કરીને દક્ષિણામૂર્તિ તરીકે બિરાજી ગયા.

એમને જોઈને તેઓ લોઢું જેમ લોહચુંબકથી આકર્ષાય એમ એમની તરફ આકર્ષાયા અને એમની હાજરીમાં એમની જેમ મૌન આત્મનિષ્ઠામાં રહ્યા. શ્રી રમણ મહર્ષિએ દક્ષિણામૂર્તિના અર્થ સહિતની સમજૂતી આપતાં કહ્યું હતું, ‘તેઓ માટે જન્મનો કયાં પ્રશ્ન જ છે? એ શિવનાં પાંચ સ્વરૂપોમાનું એક છે. આનો અર્થ એવો થાય છે કે તેઓ મૌન મુદ્રામાં દક્ષિણ દિશા ભણી મુખ કરીને બેઠા છે. આ સ્વરૂપનો જે આંતરિક અર્થ છે તેમાં તેની નિરાકારતા વર્ણવાઈ છે. શ્રી દક્ષિણામૂર્તિ, શ્રી એટલે માયાશકિત, દક્ષિણાનો એક અર્થ છે સમર્થ અને બીજો અર્થ છે ‘શરીરમાં જમણી બાજુએ આવેલા હૃદયમાં’ અમૂર્તિ એટલે આકારરહિતતા. આમ આના અનેક અર્થ કરી શકાય છે.

શ્રી રમણ મહર્ષિ શ્રીમદ્ શંકરાચાર્ય રચિત દક્ષિણામૂર્તિ સ્તોત્રની પૂર્વભૂમિકાને સમજાવતા કહે છે કે ‘મૌન જ સાચો ઉપદેશ છે. એ જ સંપૂર્ણ ઉપદેશ છે. આ ઉપદેશ આગળ વધેલા સાધકો માટે જ છે. અન્ય સાધકો આ દ્વારા પૂર્ણપ્રેરણા પ્રાપ્ત કરવા સમર્થ નથી. આથી આવા સાધકોને સત્ય સમજાવવા માટે શબ્દોની આવશ્યકતા રહે છે, પરંતુ સત્ય તો અનિર્વચનીય છે. તેનું વિવેચન સંભવ નથી. બહુ બહુ તો તેનો માત્ર નિર્દેષ કરી શકાય. આથી આદિશંકરાચાર્યે દક્ષિણામૂર્તિ સ્તોત્રની રચના કરી હતી કે જેથી તેનો પાઠ કરીને લોકો સત્યને સમજી શકે.

અંતે દક્ષિણામૂર્તિ શિવની સ્તુતિ કરતા રમણ મહર્ષિ દ્વારા રચિત અને પ્રો. મકરંદ બ્રહ્મા દ્વારા અનુદિત નીચેની પંકિતઓ સાથે વિરમીશું.

દક્ષિણામૂર્તિનો ચમત્કાર
(અનુષ્ટુપ)
કોણ છે વડની નીચે બિરાજેલા યુવા ગુરુ? વૃદ્ધાતિવૃદ્ધ શિષ્યો સૌ રહ્યા છે શોધી તેમને મૌનથી ઉપદેશે છે શોભતા આ યુવા ગુરુ છેદાયા સંશયો સર્વે તત્ક્ષણે શિષ્યવૃંદના વટવૃક્ષ તળે સોહે જ્ઞાન તેજે યુવા ગુરુ સન્મુખે વૃદ્ધ શિષ્યો સૌ બેઠા જ્ઞાનપિપાસિતો ગુરુનું મૌન વ્યાખ્યાન શિષ્યો સંશયમુકત સૌ!